ANLATININ SAATİNİ AYARLAMAK: AŞK MESNEVİLERİNDE ZAMAN TASVİRLERİNİN İŞLEVİ

Authors : Ayşe Yıldız, Özge Karakoç Kaygusuz

Pages : 552-574

Doi:10.15247/devdergisi.1555444

View : 3 | Download : 1

Publication Date : 2024-12-26

Article Type : Research Paper

Abstract :Anlatının oluş sürecini kendine bağlı olarak yansıtan zamanın işleniş biçimi her anlatıda farklılıklar gösterir. Görünüşte geleneksel anlatılarda zaman, temel bir anlatı sorunu değildir hatta bir araçtır. Ancak geçmiş, şimdi ve geleceğin sınırlarının belirsizleştiği ve farklı noktaların birbirine karıştığı bu anlatılarda zaman; çözülmesi gereken bir bilmece gibi anlatının içerisinde kendine yer bulur ve bloklar hâlinde kurularak olayların sıralanmasından öte anlatının bütünselliğini etkileyen bir unsur haline gelir. Zamanın sınırlarının birbirine karıştığı geleneksel bir anlatı türü olan çift kahramanlı aşk mesnevilerinde, konunun asıl işlendiği bölümde farklı alt başlıklara rastlanır. Bu başlıklardan bir kısmı da zaman tasvirlerine yöneliktir. Zaman tasvirleri; “sıfat-ı şeb”, “sıfat-rûz”, “sıfat-ı şâm”, “sıfat-ı subh”, “sıfat-ı bahâr”, “sıfat-ı temmuz”, “sıfat-ı şitâ” ve “sıfat-ı hazan” gibi gece, gündüz ya da mevsimlerle ilgili ifadeleri içerir. Bu çalışmada Türkçe çift kahramanlı aşk mesnevilerinde müstakil bir başlık eşliğinde yer verilen zaman tasvirlerinin fonksiyonel kullanımı sorgulanmıştır. Bu kapsamda 89 Türkçe çift kahramanlı aşk mesnevisi taranmış bunların 32’sinde bu başlıkların kullanıldığı tespit edilmiştir. Türkçe çift kahramanlı aşk mesnevilerinin yanı sıra model Farsça mesneviler de çalışmaya dâhil edilmiştir. Bu bağlamda sekiz model Farsça mesnevi taranmış ve bunların dört tanesinde bu başlıklara yer verildiği görülmüştür. Tespit edilen işlevler, anlatıbilim temsilcilerinden Gérard Genette’in “Narrative Discourse” (Anlatının Söylemi) adlı eserindeki yöntem doğrultusunda açıklanmıştır.
Keywords : Mesnevi, zaman tasvirleri, anlatıbilim, anlatı zamanı, öykü zamanı