ROMA HUKUKUNDA SÖZLEŞMESEL SORUMLULUK ÖLÇÜTLERİNDEN BİRİ OLARAK “ÖZEN YÜKÜMÜ (DILIGENTIA)”

Authors : Nilgün DİNÇER ARAZ

Pages : 171-218

Doi:10.33717/deuhfd.704830

View : 9 | Download : 8

Publication Date : 2020-05-22

Article Type : Research Paper

Abstract :Borçlunun borcuna aykırı davrandığında ne şekilde sorumlu tutulması gerektiğiyle ilgili olarak Roma hukukunda objektif sorumluluktan sübjektif sorumluluğa doğru bir ilerleme söz konusuydu. Bu kapsamda ilkin borçlu, hukuka aykırı sonuç meydana geldiğinde sorumlu tutulurken, sonraları ancak kusuru varsa sorumlu tutuluyordu. Kusurun belirlenmesi ise sorumluluk ölçütleriyle yapılmaktaydı. Roma hukuku sürekli bir gelişme gösterdiği için, her dönemde her bir sorumluluk ölçütü geçerli değildi. Ancak araştırma konumuzu oluşturan özen yükümü (diligentia), Klasik-Sonrası Hukuk Dönemi’nde ve Iustinianus Dönemi’nde teknik olarak sorumluluk ölçütü kabul edilmekle beraber, temelleri Cumhuriyet Dönemi hukukçuları tarafından atılmıştı. Borcun ifasında gösterilmesi gereken özen ve dikkat anlamında diligentia, bazı borç ilişkilerinde artık kasıt (dolus) sorumluluk ölçütünün yetersiz kalması nedeniyle ihmalin (culpa) belirlenmesi amacıyla kabul edilmişti. Iustinianus Dönemi’nde ihmal (culpa) derecelendirilmiş olmakla birlikte ancak dikkatli ve özenli kimselerin gösterdiği özen anlamına gelen hafif ihmal (culpa levis), özen yükümü (diligentia) sorumluluk ölçütü aracılığıyla belirlenirdi. Bu kapsamda borçlu bazen özenli bir aile babasının davranışı (diligens pater familias) olarak soyut ölçüyü (culpa in abstracto), bazen de kişinin kendi işlerinde gösterdiği dikkat ve özeni (diligentia quam in suis) şeklindeki somut ölçüyü (culpa in concreto) alacaklıyla girdiği borç ilişkisinde de göstermeliydi. Ancak özen yükümünün (diligentia) bu iki türü, Romalı hukukçuların somut uyuşmazlıklar hakkında belirttikleri düşünceler kapsamında oluşmuştu. Yine bu hukukçuların verdiği kararlar çerçevesinde özen yükümü (diligentia) kavramı gelişerek borçlunun sözleşmesel sorumluluğu için gerekli ölçütlerden biri haline gelmişti.
Keywords : Roma hukuku, sözleşmesel sorumluluk, özen yükümlülüğü, diligentia, özenli bir aile babası diligens pater familias, kendi işlerinde gösterdiği dikkat ve özen diligentia quam in suis, culpa