XIX. Yüzyılda İngiliz Gezginlerin Kaleminden Osmanlı Yöneticileri ve Yönetim Sistemi

Authors : Gürsoy ŞAHİN

Pages : 69-91

Doi:10.32709/akusosbil.783505

View : 17 | Download : 6

Publication Date : 2020-11-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmanın temel amacı XIX. yüzyılda Türkiye’yi ziyaret eden İngiliz gezginlerin, Osmanlı yönetim sistemi ve yöneticilerin özelliklerine dair izlenimlerini irdelemektir. Bilindiği gibi XIX. yüzyıl seyahatnameler açısından oldukça verimlidir. Zira anılan yüzyılda askeri ve siyasi sebepler, ulaşım imkanlarının iyileşmesi, bilimsel ve romantik akımın etkisiyle çok sayıda seyahatname kaleme alınmıştır. Bu dönemde Osmanlı ülkesine de çok sayıda İngiliz seyyahın geldiği görülmektedir. Gezginlerin seyahatnamelerinde İngiltere’nin Osmanlı Devleti’ne yönelik politikalarından etkilendikleri ve söylemlerini buna göre şekillendirdiklerini belirtmek gereklidir. Gezginlerin Osmanlı ülkesi hakkındaki değerlendirmelerinde çoğu zaman kalıplaşmış önyargılarından kurtulamadıkları da söylenmelidir. Araştırmada XIX. yüzyılın farklı dönemlerinde Osmanlı ülkesine gelen W. Wittman, R. R. Madden, F. Burnaby, C. Fellows, E. J. Davis, W. J. J. Spry gibi çeşitli mesleklerden gezginlerin eserleri incelenmiştir. Bu seyahatnamelerde Osmanlı yönetim örgütü, yönetim yapısı ve yöneticilerin halkla ilişkilerine dair bazen eleştirel bazen de objektif yorumlar dikkat çekmektedir. Bu anlamda yöneticileri “beceriksiz, yeteneksiz, kaynakları verimli kullanılamayan ve tembel” olarak tanımlayan gezginler yanında “kültürlü, akıllı, Avrupa’nın politikalarını takip eden ve geniş görüşlü” olarak niteleyen gezginler de bulunmaktadır. Gezginlerin Osmanlı yöneticilerinin karakterleri ve fiziksel özelliklerini de merak ettikleri ve onları tanıma amacı güttükleri anlaşılmaktadır. Kimi gezginler Osmanlı yöneticilerinin “cömert, ulaşılabilir, nazik ve lütufkâr” olduğunu dile getirirken bazıları da “cahil, tutucu ve rüşvetçi” olarak tasvir etmişlerdir.
Keywords : Osmanlı, İngiliz, gezgin, seyahatname, yönetici