Ziya Gökalp’te Hars Kavramı ve Bu Kavramın Sonraki Yıllarda Türkiye’de Kültür Tartışmalarına Sosyal ve Siyasal Etkileri

Authors : Yücel Karadaş

Pages : 191-206

Doi:10.32709/akusosbil.1578452

View : 4 | Download : 9

Publication Date : 2024-12-27

Article Type : Research Paper

Abstract :Avrupa’da, 18.yy.dan başlayarak, milliyetçilik akımıyla beraber ve günümüzdeki anlamını kazanan kültür kavramının Osmanlı’ya gelişi, 20.yy. başında Ziya Gökalp ile beraber olmuştur. Bu kavramı Türkçeye uyarlarken tercih ettiği kavramlar hars ve tehzib olmuştur. Özellikle hars, bir milleti diğer milletlerden ayıran manevi değer dünyasının tamamını ifade etmekteydi. Yani hars, milletin kendine has özelliklerini kapsamaktaydı. Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra ve özellikle Cumhuriyetin hem ideolojik hem de kurumsal anlamda yöneliminin çizildiği 1930 yılından sonra topyekün bir Batılılaşma tercih edilecek ve dolayısıyla Türk milletini diğer milletlerden ayıran farklar arka plana itilecekti. Böylece Ziya Gökalp’in vurgu yaptığı hars veya kültür olgusu, ondan sonra gelen tek parti Cumhuriyet yönetimleri tarafından sahiplenilmedi. Bu süreçte kültür kavramı, Ziya Gökalp’in etkisinde olan ama Cumhuriyetin tek parti uygulamalarına muhalif bir kısım entelektüel-akademisyenin muhalefetinin temel dayanağı oldu. 1930’dan Demokrat Parti iktidarına kadar bu kavram, bir yanıyla Batı’dan farklı bir toplum ve bu farklılığın ana direklerinden birinin de Türklük ve İslam olduğunu söyleyen bu muhalif kesimin eleştirel tutumu, kültür kavramı etrafında şekillendi. 1970’lerde, sol kesimde ‘toplumsal özgüllük’ ve ‘çok kültürcülük’ tartışmalarına kadar bu kavramı, söz konusu Türkçü ve İslami hassasiyetleri yüksek olan kesim dışında sahiplenen olmamıştır.
Keywords : hars, kültür, millet, evrenselcilik, topyekün Batılılaşma