Armonide Efelik: Toplumsal Cinsiyet Yaklaşımıyla Kemal İlerici’nin Müzik Terminolojisi

Authors : Ulyana Dermenci

Pages : 315-338

View : 34 | Download : 58

Publication Date : 2024-11-30

Article Type : Review Paper

Abstract :Etnomüzikoloji ve müzikoloji alanlarındaki toplumsal cinsiyet kuramlarına dayalı araştırma konularından müzik dilinde cinsiyet kimliği yansıması konusu ayrı bir yere sahiptir. Müziğin eril veya dişil bir karaktere sahip olup olamayacağı sorusu, müziğin neyi aktardığı, ifade ettiği, temsil ettiği ve nasıl aktarıldığına ilişkin konular çerçevesinde; müzik dilini anlatan terminolojinin de cinsiyet bağlamında kültürel yaklaşımları yansıtabilme potansiyeli gündeme gelmektedir. Kemal İlerici’ye ait “Bestecilik Bakımından Türk Müziği ve Armonisi” adlı kapsamlı kitap, Türk müzik dilini armoni açısından kuramlaştırma çalışmasıdır. Müzik dili unsurlarını kişileştirerek açıklayan İlerici bu anlatımında, cinsiyet olgusuna dayalı ifadeler kullanmakta, böylece müzik unsurlarını eril ve dişil karakterlere bağlamaktadır. Bu şekilde açıklanan Türk müziği olgusu olan armoni, terimlerin imgesel bazında cinsiyete dayalı bir müzik retoriği oluşturmaktadır. Dolayısıyla müzikteki toplumsal cinsiyet bağlamlarından okunması gereken birer donanım meydana gelmektedir. Bu betimsel araştırmasında, İlerici’nin uyguladığı müzik terimlerinin cinsiyet açısından tanımlarını belirleme ve yorumlama amacıyla gösterimbilimsel (semiyotik) yaklaşımları çerçevesinde intent ve kontent-analiz yöntemleri kullanılmıştır. İnsan zihnindeki akılcı ve duyusal ikilik, eril ve dişil ikilikle bağlantılı olarak müzik teorisinin terminolojisinde, toplumsal cinsiyet kavramları açısından değerlendirmeye müsait bir biçimde yansımaktadır. İlerici’nin anlatımında güçlü ve durak armoniler iki zıt çaba ve renk ile tanımlanır. Eril özelliklerini taşıyan güçlü aydınlığı ve yürüyücülüğü temsil eder, makamın üst (tiz) bölgesine hakimdir. Dişil özelliklerle karakterize edilmiş durak armoni dereceleri, güçlü armoni derecelerine zıt ikilik oluşturma yanında, yürürlüğünü eritmek ve dinlendirmek görevine sahiptir. Ayrıca İlerici, makam kurma görevini durak armonilere verir. Efelik ise hem ritim hem armoni ile bağlı olarak ele alınmakta ve erkil özellikleri özetleyen kavramdır. Güçlü ve durak armonilerin işlevleri, savaş ve elbirliği, iki karşıt çaba ve renk olarak nitelendirilmiştir. Böylece, müziksel olguların açıklaması olarak verilmiş terimlerin toplumsal cinsiyet kavramları açısından okunması, döneme has Türk müziksel dilinin yardımıyla Türk kültüründe cinsiyet kimlikleri, toplumsal rolleri hakkında bilgi vermektedir.
Keywords : Toplumsal cinsiyet, Kemal İlerici, “Bestecilik Bakımından Türk Müziği ve Armonisi”, Müzik Terminolojisi, Armoni, Türk Müziği Teorisi