İslam Hukuk Metodolojisinde Delil Nazariyesi: Kavramsal Çerçevesi, Temel İlke ve Özellikleri ile Şer’î Delillerin Tasnifi

Authors : Mehmet EREL

Pages : 359-382

Doi:10.16947/fsmia.1225625

View : 6 | Download : 9

Publication Date : 2022-12-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Şüphesiz aklî ya da naklî olsun bütün ilimlerde ileri sürülen görüşlerin meşru olması ve kabul görmesi için, bu görüşlerin kabul edilen ilke ve esaslara uygun olması gerektiği gibi aynı zamanda akla ve selim fıtrata uygun delillere dayanması gerekmektedir. Gerçek bir delile dayanmayan görüşler, inandırıcılığını ve meşruiyetini kaybettiği gibi hiçbir değer de ifade etmez. Bu sebeple hayatın her alanında teklifî-vaz’î hükümler koyan Şâri’ Teâlâ Kitâb-ı Hakîminde, vaz’ ettiği hükümleri makul ve maslahata uygun delillere dayandırmış ve pek çok yerde hükümlerin illet ve hikmetlerini açıkça ifade etmiştir. Ana konusu ve temel amacı şüphesiz müçtehidin şer’î-amelî hükümleri istinbat ederken dayanacağı deliller ile bu delillerden hüküm çıkarmaya yarayan metotlar ve yöntemler olan fıkıh usûlü ilminin, gerçekte deliller nazariyesinden ibaret olduğunu söylemek mübalağa olmaz. Zira usûl âlimlerinden çoğu bu ilmi “şer’î deliller ile bu delillerin hal ve keyfiyeti, bu delillerden hüküm istinbat ederken yararlanılan ilke ve kaideler” şeklinde tanımlayarak bu hususa dikkatleri çekmişlerdir. Biz bu makalemizde İslam hukuk usulünde delil nazariyesi başlığı altında, delil kelimesinin kavramsal çerçevesini ortaya koyduktan sonra bu anlamda kullanılan diğer kavramlarla delil kelimesini karşılaştırarak, bahsi geçen kavramları lügat ve delalet yönünden inceleyecek, benzer veya farklı yönlerini tespit etmeye çalışacağız. Bir hükmün istinbâtı yahut bir iddianın vakıaya uygunluğunun tesbiti için ileri sürülen delillerde bulunması gereken özellikleri, belli ilke ve kaideler şeklinde ortaya koyduktan sonra ifade ettiği bilginin kesin olup olmaması, oluşumunda müctehidin katkısının bulunup bulunmaması yahut müstakil bir hukuk kaynağı olup olmaması açısından şer’î delilleri tasnif etmeye çalışacağız.
Keywords : Delil nazariyesi, hüccet, burhan, usûl, fıkıh, edille, şeriat, usûl i fıkh, emâre, alâmet, Evidence theory, sharia proofs, jurisprudence, legal evidences, proof, evidence, usul el fıqh