İlimler Tasnifi Literatürleri İslâm Yazmalarının Kataloglanmasında Bir Zemin Sunabilir mi?

Authors : Mustakim ARICI

Pages : 411-431

Doi:10.16947/fsmia.1225634

View : 7 | Download : 8

Publication Date : 2022-12-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Emevîlerden itibaren İslâm hanedanları döneminde eserlerin kütüphanelerde hangi kriterlere göre ayrıştırılıp dizildikleri bir İslâm kültür ve bilim tarihi problemi olarak araştırılmayı hak etmektedir. Fakat XVI. yüzyıl öncesi yazma eser koleksiyonları ve kütüphaneleri hakkında bu tartışmayı doyurucu bir şekilde yapmak için yeterli verilere sahip olduğumuzu söylemek güçtür. Buna karşılık özellikle XVI. yüzyıl ve sonrasındaki yazma eser koleksiyonları ve kütüphaneleri için bu problemi daha derinlikli bir şekilde tartışabilecek kaynakların elde olduğunu ifade edebiliriz. Bu yazıda öncelikle ilk asırlardan XV. yüzyıla kadar İslam kütüphanelerinde eserlerin nasıl tasnif edildikleri hakkında kısa bir tartışma yapacağız. Ardından XVI. yüzyıldan XIX. yüzyıl sonlarına kadar Osmanlı yazma eser kütüphaneleri vakfiyeleri, defterleri ve fihristlerinden hareketle eserlerin nasıl tasnif edildikleri sorununa odaklanacağız. Daha çok ilimlere göre yapılan tasnifin işlevselliğini ve dakikliğini sorgulayacağız. Özellikle XIX. yüzyıldan itibaren yapılan kataloglarda ve günümüzde devam etmekte olan kataloglama çalışmalarında eserlerin ait oldukları ilim dallarına göre tasnif edilmesinde takip edilen bir ilimler tasnifi anlayışının olup olmadığını, varsa hangi kriterlerin göz önünde bulundurulduğunu tartışacağız. Son olarak yazma eser kütüphanelerindeki eserler için konularına göre yapılacak bir sınıflamada ya da konu başlığı belirleme hususunda takip edilecek sistematik bir ilimler tasnifi modelinin imkanını okuyucuların dikkatlerine sunacağız.
Keywords : İlimler tasnifi, enmûzecul ulûm, İslâm yazmaları, Osmanlı yazma eser kütüphaneleri, Ali Fethi Bey, Classification of Sciences, Unmudağ al ulum, Islamic manuscripts, Ottoman manuscript libraries