XVI. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NDE EŞKIYALIK BAĞLAMINDA BÜROKRATİK KAOS

Authors : Savaş YILMAZ

Pages : 108-128

View : 12 | Download : 6

Publication Date : 2019-12-27

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı Devleti’nde XVI. yüzyılda bürokraside yaşanan kaos eşkıyalık olayları bağlamında ele alınıp incelenmiştir. Bürokratlar ile hizmetindekilerin (ehl-i örf ile ehl-i şer’), eşkıyalarla doğrudan ya da dolaylı yönlerden ilişkili olmalarının, devletin kurumsal yapısına verdiği zararlara ve tebaanın gündelik yaşamına etkilerinin, merkezî yönetime yansımalarına değinilmiştir. Taşra yönetiminde özgün ağırlığı olan bürokratların, kanunlar muvacehesinde hareket etmeyerek görevlerini suiistimal edip tebaaya zulüm yapmalarında, eşkıyalık olaylarının yanı sıra tebaanın gelir kapısı olarak görülmesi de etkili olmuştu. Padişahlar bozulan kamu düzenini yeniden sağlamak ve bürokratların suistimallerini önlemek için taşraya gönderdikleri hükümlerde, bürokratlara adil olmalarını emretmişlerdi. Kanûnî Sultan Süleyman’ın son zamanlarında özellikle taşrada beliren eşkıyalık olayları, II. Selim döneminde devam etmiş, III. Murat döneminde yoğunlaşarak sistemli ve düzenli birlikler hâline gelerek Celalî isyanlarına dönüşmüştü. Eşkıyalık olayları III. Mehmet döneminde de devlet ve tebaa yaşamında ciddi sorunların ortaya çıkmasına sebep olmuştu. Bu bağlamda bürokratik kaosun, devletin işleyişine nasıl menfi tesirleri olduğuna değinilmiştir. Osmanlı Devleti, bürokratların suistimallerini önlemek için bazı önlemler almıştı. Merkezî yönetimin aldığı önlemlerin başında ağır cezalar gelmekteydi. Bu bağlamda verilen cezalar, görevden azletme, malî ve idarî cezalar şeklinde tezahür etmişti. Alınan tedbirlere rağmen bürokrasideki bozulma önlenememişti. Merkezî yönetim bürokratların te’dip ve tazirine yönelik aldığı tedbirler yerine bürokratların yetiştirilmesine, malî durumlarının iyileştirilmesine yönelik tedbirler almamıştı. Bütün bu gerekçeler eşkıyalık bağlamında Osmanlı bürokrasisinde büyük kaosun yaşanmasına ve kurumların yozlaşıp bozulmasına sebep olmuştu. XVI. yüzyılın başlarında Osmanlı kurumlarında başlayan bozulma ile bürokraside yaşanan sorunlar, bu yüzyılın ikinci yarısında eşkıyalık olayları, malî buhranlar gibi gelişmelerin bürokrasiye yansımalarının neler olduğunun tesbit edilmesini gerektirmiştir. Bürokratların yaşadıkları sorunlar ile genel durumlarının araştırılması gerekmiştir. Bu bağlamda Divân-ı Hümâyûnda tutulan örnek hükümler ışığında, eşkıyalık bağlamında bürokratik kaos ile ilgili müstakil çalışmaların yapılmamış olması da bu çalışmanın yapılması için önemli bir sebep olmuştur.
Keywords : XVI yüzyıl, Osmanlı Devleti