KÜREKÇAY ANLAŞMASININ TARİHİ ARKA PLANI, HUKUKİ NİTELİĞİ VE SİYASİ SONUÇLARI

Authors : Ali ASKER, Sedanur ŞEYBAN

Pages : 34-50

Doi:10.46849/guiibd.876453

View : 9 | Download : 5

Publication Date : 2021-02-26

Article Type : Research Paper

Abstract :Karabağ, jeopolitik ve jeostratejik konumu itibariyle yakın tarihimizde Güney Kafkasya coğrafyasının en önemli bölgelerinden biri olarak tanınmıştır. Azerbaycan’ın bölünemez bir parçasını oluşturan Karabağ, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, Azerbaycan Türklüğünün ilim, kültür ve sanat merkezlerinden biri olarak ün kazanmıştır. XIX. yüzyılın başlarından itibaren Rusya İmparatorluğu’nun güneye doğru ilerlediği bir dönemde Azerbaycan hanlıkları İran merkezî yönetiminden kopma yoluna girmişlerdir. Bu gelişme, Kafkasya’nın işgali açısından Rusya’ya önemli fırsat sunuyordu. O sırada, Kaçar Hanedanı, İran’dan kopma yoluna girmiş hanlıkları yeniden kendi bünyesine katma çabası içindeydi. Azerbaycan hanlıklarının işgal süreçleri Rusya İmparatorluğu tarafından duruma göre tehdit, ikna, savaş vs. gibi yöntemlerle devam ettirilmiştir. Dolayısıyla, Rusya’nın işgal politikasında değişik yöntemlere başvurması gayet doğaldı. Rus yönetimi birçok hanlıkla iki taraflı anlaşmalar yaparak işgal sürecini meşru ve hukuki bir temele oturtmaya çalışıyordu. Ayrıca Rusya ve İran arasında imzalanan barış antlaşmaları işgal sürecinin Rusya lehine sonuçlandığını hukuken teyit ve tasdik ediyordu. Bu bağlamda Kürekçay (1805), Gülistan (1813) ve Türkmençay (1828), ayrıca Osmanlı ve Rusya arasında imzalanmış Edirne Anlaşması (1829) Karabağ’ın kaderin belirleyen ve istikbalini etkileyen önemli belgelerdir. Keza bu anlaşmalar sonucunda bölgenin siyasi, demografik ve kültürel yapısında önemli değişimler yaşanmıştır. Tarihi kaynakların da doğruladığı gibi, daha önce bölgede son derece seyrek halde yaşayan Ermeni toplumu bu tarihten itibaren yoğun göç politikaları sayesinde kalabalık hale gelmiş, Ermenilerden oluşan yeni iskân birimleri ortaya çıkmıştır. Göç eden Ermeniler, tarih boyunca Türklerin yaşadıkları topraklar üzerinde iskân birimleri oluşturmakla yetinmemiş, aynı zamanda yayılmacı faaliyetlerde bulunarak Müslüman/Türk ahaliyi yurtlarından etmiş, vahşet, mezalim ve kıyım uygulamışlardır. Bölge halkı için büyük felaketlere yol açan bu sürecin önemli olaylarından biri Karabağ Hanlığı ve Rusya arasında Kürekçay Anlaşmasının imzalanması olmuştur.
Keywords : Karabağ Hanlığı, Rusya İmparatorluğu, Çatışma, Kürekçay Anlaşması