AHMED YESEVÎ VE MEVLÂNÂ'NIN HAYATI, DÜŞÜNCESİ VE ESERLERİNDEN DÎVÂN-I HİKMET VEMESNEVÎ ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME

Authors : Darkhan ABİSHEV

Pages : 90-106

View : 15 | Download : 6

Publication Date : 2020-09-22

Article Type : Research Paper

Abstract :Türk kültür ve edebiyat tarihinde karşılaştırmalı çalışmalar önemli bir yer tutmaktadır. Türklerin tarih boyunca farklı coğrafyalarda devlet kurduğu düşünüldüğünde gerek şahsiyet gerek eser odaklı karşılaştırmalı çalışmaların gerekliliği anlaşılacaktır. Türklerin farklı asırlar ve mekânlarda hüküm sürmüş olsalar bile yaşayış tarzı ve eserleri arasındaki benzerlikler, aynı kültürel köklerden beslenildiği ve etkilenildiğini ortaya koymaktadır. Çalışmanın konusu bu bağlamda farklı asırlarda ve coğrafyalarda yaşayan ve ürün veren iki önemli Türk mutasavvıfı olan Ahmed Yesevî ve Mevlânâ arasındaki benzerlik ve farklılıklardır. Böylece iki bilgenin yetiştiği çevre, gördüğü eğitim, hocaları ve önceden belirlenmiş bazı konulardaki görüşleri dikkate alınarak ikisinin arasında ortak bir bağın kurulması amaçlanmaktadır. Türkiye’de özellikle 1990’lardan sonra Ahmed Yesevî ile ilgili çalışmaların büyük bir ilgi gördüğü anlaşılmaktadır. Bu tarihten günümüze yayımlanan kitaplar, makaleler, düzenlenen bilgi şölenleri bunu açıkça göstermektedir. Son yıllarda Ahmed Yesevi Üniversitesi tarafından geleneksel olarak düzenlenen uluslararası Yesevî sempozyumları da bu ilgiyi canlı tutmaktadır. Türkiye’de yapılan çalışmaların çoğu, Pîr-i Türkistan adıyla meşhur Ahmed Yesevî’nin başlattığı Türk tasavvuf hareketinin Anadolu topraklarındaki mutasavvıflar üzerindeki etkisini konu edinmektedir. Bilhassa Ahmed Yesevî’nin Hacı Bektâş-ı Velî, Hacı Bayrâm-ı Velî ve Yunus Emre gibi mutasavvıflar arasındaki müştereklik tespit edilmiş, onların aynı irfan ekolünden oldukları söylenerek ve bu iddia delillerle desteklenmiştir. Ancak adı geçen mutasavvıflar kadar önemli olan ve dünyaca daha çok tanınan Mevlânâ ile Ahmed Yesevî’yi karşılaştırarak inceleyen birkaç bildiri dışında müstakil ve kapsamlı herhangi bir çalışmaya rastlanılmamaktadır. Çalışmada, Ahmed Yesevî ve Mevlânâ’nın hayatı, yetiştiği ortam, ilim tahsili ve eserleri üzerinde kısa bilgiler verildikten sonra ikisi arasındaki benzerlikler tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca her iki mutasavvıfın en çok bilinen eserleri olması açısından Ahmed Yesevî’nin Dîvân-ı Hikmet ile Mevlânâ’nın Mesnevî adlı eserleri de metin inceleme yöntemiyle ele alınmıştır. Üstelik Ahmed Yesevî’den bahsedilirken onunla ilgili yeni bulgular dikkate alınmıştır. Karşılaştırma neticesinde bu iki tasavvuf ehlinin hayatı, düşüncesi ve eserlerinde bazı ortak noktaların ve benzerliklerin olduğu belirlenmiştir. Bu çalışmanın özellikle dinî tasavvufi halk edebiyatı başta olmak üzere ve ileride yapılabilecek benzer karşılaştırmalı araştırmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Keywords : Ahmed Yesevî, Mevlânâ, Dîvân ı Hikmet, Mesnevî, karşılaştırma