PANOFSKY ÖLÇEĞİNDE KARŞILAŞTIRMALI ADEM VE HAVVA İKONOGRAFİSİ

Authors : Nur Sena DEMİR

Pages : 107-126

View : 14 | Download : 11

Publication Date : 2020-09-22

Article Type : Research Paper

Abstract :Sanat Tarihi alanında Adem ile Havva’nın kutsal kitaplarda yer alan hikayelerini anlatan resimler önemli yer tutmuştur. Bu eserlerin birçok sanatçı tarafından farklı teknik (minyatür, yağlıboya, fresk, mozaik vb.) ve kompozisyonlarda yapıldığı bilinmektedir. Adem ve Havva’nın yaratılışı ile başlayarak, yasak meyvenin yenmesi ve ardından cennetten kovulmaları şeklinde anlatılan ikonografi sanatçıların bireyselliği ile eserlerinde uygulanmıştır. İslam coğrafyasında minyatürlerde, Hristiyan coğrafyasında ise Batı tarzı resimlerde Adem ile Havva’nın çok sayıda betimini görmek mümkündür. Bu tasvirlerin ikonografileri üzerinden birbirleri ile karşılaştırmaları ve analizleri, Alman Sanat Tarihçi Erwin Panofsky’nin ortaya koyduğu görsel sanatlarda anlam teorisi olarak niteleyebileceğimiz İkonografik ve İkonolojik Eleştiri Yöntemi’ne uygun olarak değerlendirilmiştir. Eserlerin geleneklerine bağlılığı, sanatçıların bireyselliği, Adem ile Havva betimlemelerinin gelişmişliği ve birbirleri ile benzerlik ve farklılıkları üzerinde durulmuştur. Adem ve Havva ikonografisi; Adem’in Yaratılışı ve Meleklerin Adem’e Secdesi, Havva’nın Yaratılışı, Yasak Meyve ve Cennetten Kovulma başlıkları altında resimlerle incelenmiştir. Çalışmaya konu olan minyatürler ve Batı tarzı resimler ait oldukları toplumların öğretileri de dikkate alınarak birbirleri ile karşılaştırılmıştır. Adem ve Havva’nın yaşam hikayesi üzerine dünyada sayısız resim bulunmakla beraber, bu çalışmaya hepsini dahil etme imkanı olmaması sebebiyle spesifik eserler seçilmiştir. Çalışmada; Kur’an-ı Kerim kaynaklığında İslam sanatçıları tarafından oluşturulan Falname, Kısassü’l-Enbiya, Hadikatü’s-Süeda, Menafi El-Hayvan, Kitab’el-Asar el Bakiya ve Zübdetü’t Tevarih gibi eserlerde yer alan minyatürler ile Batı sanatında Michelangelo Buonarroti, Hugo Van der Goes, Hieronymus Bosh, Albrecht Dürer, Jan Bruegel, Paolo Uccello, Massaccio, Charles-Joseph Natoire ve Tiziano Vecellio gibi ünlü sanatçıların Tevrat ikonografisi üzerinden yapmış oldukları resimlere yer verilmiştir. İslam sanatında minyatürlerde iki boyutlu uygulamalar ile perspektif anlayışının olmayışının yanı sıra Batı sanatındaki üç boyutlu resmetme geleneği, derin perspektif uygulamaları, canlı renkler ve gerçekçilik Erwin Panofsky’nin anlam teorisini karşılamaları açısından oldukça önemlidir. Tüm bu eserlerde özellikle Şeytan ve yılan tasvirlerindeki çeşitlilik, Adem ile Havva’nın yasak meyve sahnesinden önceki ve sonraki durumlarını ifade eden sembolik uygulamalar ve yasak meyvenin resimlerde elma olarak nitelenmesi durumu dikkat çekici noktalar olmuştur.
Keywords : İkonografi, Panofsky, Adem, Havva, Yasak Meyve