HAKAS VE KIRGIZ ADI ÜZERİNE

Authors : Emine GÜVEN

Pages : 344-355

View : 16 | Download : 7

Publication Date : 2021-05-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Sibirya, binlerce yıl boyunca pek çok Türk kavmine ev sa¬hipliği yapmıştır. Sibirya’nın güneyinde yer alan Türk halk¬larından olan Hakas ve Kırgız Türkleri, zengin ve köklü kültürleriyle bu coğrafyanın en eski sahiplerindendir. Hakas ve Kırgızların dili, uzun yıllar sözlü kültür dairesinde gelişim göstermiş, çağdaş manada ilk örneklerini XX. yüzyılda ver-miştir. Hakasça ve Kırgızca ile ilgili ilk araştırmalar ise Ruslar ve Batılılar tarafından 18. yüzyıldan itibaren yapılmaya başlan¬mıştır. Özellikle Rusların bölgeyi ele geçirmek için yaptıkları çalışmalar bölge yerel halklarının dil ve kültürlerini de kap¬saması bakımından Hakaslar ve Kırgızlar için bir milat olarak kabul edilebilir. Hakas ve Kırgız adının etimolojisi hakkında efsanevi ve ilmi pek çok görüş vardır. Fakat biz bu konuya tarihsel gerçekliklerle örtüşen dilsel hususları Hakas ve Kırgız ilgisi noktasında ele alacağız. Etimolojisine kısaca değinirsek Kırgız adı, ‘kırk’ sayısına ‘ız’ çoğul eki getirilerek; ‘kırk’ ve ‘cüz’ yani ‘kırkyüz’ biçiminde; ‘kırkyoz’ (kırk uruu)’ sözünden; Eski Türkçede yaşayan ‘kırkır’ veya ‘kırker’ kelimelerinden; ‘kıra-gız’, ‘kara el’, ‘kara çaçtu el’ adlarının birleşmesinden; Kırk genç kızın soyundan gelen; eski Türklerde ‘kırgu- kırıg (kızıl)’e; ‘kırgın’>’kırgıt’>’kırgız’ vb. şekillerde oluşmuştur. Hakas adı ise Hakas Türkleri tarafından ilk kez yerli halk tarafından 1917 yılında “Xакас” “Xakas” şeklinde kabul edilmiştir. Çalışmada, günümüzde iki ayrı Türk grubu olarak karşımıza çıkan Hakas ve Kırgızların tarihi süreçte nasıl adlandırıldığına yer verilecektir. Terimler art ve eş zamanlı olarak ele alınarak Hakas ve Kırgız terimlerinin birbiri yerine kullanılıp kullanılmadığı hususu incelenecektir.
Keywords : Hakas adı, Kırgız adı, Kökeni