Galata Para Vakıflarında Kredi Çeşitlendirmesi: Zimem Kayıtları Üzerinden Bir İnceleme (1680-1690)

Authors : Sadullah Yıldırım, Muhammet Yeniyurt, Ömer Faruk Mete

Pages : 193-217

Doi:10.59054/hed.1563791

View : 185 | Download : 68

Publication Date : 2024-12-20

Article Type : Research Paper

Abstract :Nakit bir mal ile kurulan vakıflar Osmanlı vakıf sistemi içinde para vakıfları olarak nitelendirilmiştir. Sermayesi nakitten oluşan bu vakıflar ihtiyacı olan kişilere belirli oranlarda ribh ile kredi kullandırarak vakfın devamlılığını amaçlamıştır. Bu yönüyle Osmanlı ekonomisinde para vakıfları, bir tür finansal kuruluş işlevi görmüştür. Diğer finansal kurumlar gibi, para vakıfları da sağladıkları kredinin geri dönüp dönmeyeceği konusunda bir riskle karşı karşıya kalmışlardır. Kredi portföyünü çeşitlendirmenin kredilerden doğan riskleri indirgemede etkin bir yöntem olduğu finans literatüründe genel kabul görmektedir. Bu çerçevede para vakıflarının faaliyetlerini irdeleyen çalışmalar hâlâ yapılmamıştır. Bu çalışmada para vakıflarının kullandırdıkları kredileri temerrüt riski farklılaşan sosyal gruplar arasında nasıl çeşitlendirdiği çeşitlilik endeksi (1-Herfindahl endeksi) yardımıyla incelenmiştir. Çeşitlilik endeksi, para vakfının müşteri portföyünde rastgele iki kişi seçildiğinde bunların farklı sosyal gruplardan olma ihtimalini göstermektedir. Bu endeks hesaplanırken 1680-1690 yılları arasında Galata\\\'da bulunan 64 adet para vakfına ait 1.050 adet zimem kaydı kullanılmıştır. İncelenen vakıflar için ortalama çeşitlilik endeksi 0,53, medyan çeşitlilik endeksi ise 0,6 olarak hesaplanmıştır. Bu rakamlar günümüz bankalarının çeşitlilik endeksleri ile karşılaştırılabilir düzeyi ifade etmektedir. Bununla birlikte para vakfı sermaye büyüklükleriyle çeşitlilik endeksi arasındaki ilişki ortaya konmuştur. Sermaye miktarı ile çeşitlilik endeksi arasında aynı yönlü bir ilişki bulunmuş ama bu pozitif ilişkinin, belirli bir sermaye seviyesinden sonra ortadan kalktığı görülmüştür.
Keywords : Galata, Para Vakıfları, Herfindahl Endeksi, Çeşitlilik Endeksi, Zimem Kayıtları, Şeriyye Sicilleri