NESİRDE 'ŞEHRENGİZ ÜSLUBU' VE GÜLDESTE-İ RİYÂZ-I İRFÂN’DAKİ GÖRÜNÜMLERİ

Authors : Kenan ÖZÇELİK

Pages : 52-67

Doi:10.28981/hikmet.1076500

View : 14 | Download : 10

Publication Date : 2022-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Klasik Türk edebiyatı verimleri geniş bir yelpazede çeşitlilik gösterir. Yaklaşık altı asır boyunca gerek şiir gerekse nesir alanında çeşitli türlerde verilen eserlerin belli özellikler sergiledikleri görülür. Bu özellikler Osmanlı yazarlarının ince işçiliği neticesinde birikerek oluşmuştur. Bu oluşum sürecinde şiir, özellikle şekil özellikleri bakımından nesir üzerinde etkili olmuştur. Klasik edebiyatımızda ustalığın sergilenmesi büyük oranda söz ve anlam sanatlarını uygulamaya bağlı olduğundan, şiirin nesir üzerindeki etkisinin büyüklüğünü tahmin etmek hiç de zor değildir. Öte yandan bir metnin anlaşılmasında okuyanın işini kolaylaştıran veya zorlaştıran hususların bulunduğu da bir gerçektir. Bunlar içinde belki de en önemlisi, bir ifadenin gerçeklikle olan bağını (hakiki veya mecazi kullanım) tespit etmeye yönelik göstergelerdir. Bu da temelde üslup tespiti yapabilme becerisine bağlıdır. Klasik edebiyatımızın çoğu ürününü anlamak için gereken bu beceriyi, ancak o yazarların anlam dünyasına aşina olan bir okur edinebilir. Bu beceri kazanılmadığında o metinlerdeki şaka yollu ifadeler ciddi zannedilebilir ve sonuçta da metinler yanlış anlaşılabilir. Özellikle tarihi bilgi aktaran eserlerde ifadenin gerçeklikle ilgisinin tespiti hayati derecede önemlidir. Aksi hâlde bir tarih kaynağı, üzerinden fantezi geliştirme aracına dönüştürülebilir. Söz konusu sakıncaya dikkat çekmeyi amaçlayan bu çalışmada, üslubun ne olduğuna değinildikten sonra, klasik Türk edebiyatında görülen şehrengizlerde, özel isim veya lakaplarla ilgili kelimelerin seçilmesine dayanan bir üslup olduğu üzerinde durulacaktır. Ardından Güldeste-i Riyâz-ı İrfân adlı eserden seçilen örnekler üzerinden “şehrengiz üslubu” olarak adlandırılması önerisinde bulunduğumuz bu anlatım özelliği gösterilecektir.
Keywords : Klasik Türk Edebiyatı, Üslup, Şiir, Nesir, İsmail Beliğ