TÜRK EDEBİYATINDA İBRÂHÎM BİN EDHEM

Authors : Ramazan Çelik, Seydi Kiraz

Pages : 625-671

Doi:10.28981/hikmet.1506137

View : 202 | Download : 146

Publication Date : 2024-09-30

Article Type : Research Paper

Abstract :İbrâhîm bin Edhem’in hayatı, menkabeleri, kerametleri, sözleri Türk edebiyatında manzum ve mensur eserlerde işlenmiştir. Bu konuda müstakil, külliyetli eserler yazıldığı gibi kimi kitaplarda İbrâhîm bin Edhem’in belli yönleri ön plana çıkarılmıştır. Hem divan edebiyatı kültüründe hem de halk edebiyatı geleneğinde onun menkabevî hayatına dair eserler kaleme alınmıştır. Bu eserler “İbrâhîm bin Edhem Hikâyesi/ Menâkıbı/ Destânı/ Kıssası/ Velâyet-nâmesi, Edhem-nâme” gibi isimlerle anılmıştır. Yazma ya da matbu telif edilen bu eserlerde İbrâhîm bin Edhem’in hayatı çok yönlü muhteva özellikleri ile ele alınmıştır. Babası Derviş Edhem ile annesinin aşk hikâyesi; annesinin ölmesi; dirilip kabirden çıkması ve Edhem’le evlenmesi; bu evlilikten İbrâhîm’in doğması; İbrâhîm’in vefat eden dedesinin yerine tahta geçmesi; saltanatının ihtişamı; taht üzerinde uyurken rüya görmesi; ava çıktığında bir geyiğin dile gelip onunla konuşması; Hz. Hızır’ın onu irşad etmesi; taç ve tahtını terk etmesi; Merv, Mekke, Medine, Şam, Bağdat, Tarsus gibi muhtelif şehirleri gezmesi; helal kazancın peşinde koşması, rızkını alın teri ve elinin emeğiyle kazanması; oğlu ve eşinin onu aramaya çıkması; ailesiyle buluşması ve onlarla buluştuktan bir süre sonra oğlunun vefat etmesi edebiyatımızda anlatılan hadiselerden bazılarıdır. Kimi eserlerde bu olayların hepsine yer verilir, bazı eserlerde ise zikredilen olayların belli bölümleri anlatılır. Mensur eserler, genellikle tahkiyeli bir üslupla ve sade bir dille konuyu ele alırken manzum eserlerde, yerine göre süslü, sanatlı ve lirik bir üslup görülmektedir. Bu çalışmada Mutasavvıf İbrâhîm bin Edhem’in hayatı hakkında bilgi verildikten sonra onun menkabevi hayatının Türk edebiyatına yansımaları üzerinde durulacaktır. Divan ve tasavvuf şiirinde İbrâhîm bin Edhem hakkında yazılan şiir örneklerine yer verilip İbrâhîm bin Edhem muhtevalı velâyet-nâme/menâkıp-nâmeler incelenecektir.
Keywords : Türk Edebiyatı, tasavvuf, İbrâhîm bin Edhem, şiir, velâyet nâme