EBÛ SEHL EL MESÎHÎ’YE ATFEDİLEN FİZYONOMİ KONULU BİR ESER: GEVREKZÂDE HÂFIZ HASAN EFENDİ’NİN FİRÂSETNÂME TERCÜMESİ

Authors : Zeynep Koyuncu

Pages : 804-837

Doi:10.28981/hikmet.1508469

View : 102 | Download : 136

Publication Date : 2024-09-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Firâset tecrübe, gözlem ya da ilahi bir lütuf sayesinde olayların iç yüzünü keşfetme ve fiziki özelliklerinden yola çıkarak insanın huy ve davranış biçimlerine dair doğru çıkarımlar yapabilme bilgi ve becerisidir. Batı’da fizyonomi terimi ile adlandırılan, kökeni Eski Yunan’a uzanan; Mısır, İran, Roma ve Hint kültürlerinde yer edinmiş bu kapsamlı bilim, kültürel etkilerle farklı dallar halinde genişler. Nesep belirleme, iz sürme, yön tayin etme, maden ve yer altı sularını bulabilme, koyun kemiğinden savaş-barış ya da kıtlık-bereketi tahmin edebilmeye yarayan farklı konular firâsetin şubeleri arasındadır. Klasik Türk edebiyatında fizyonomi konulu eserlere genel olarak firâsetnâme veya kıyâfetnâme adı verilir ve terim, en kapsamlısı ilm-i firâset, konu daraltılarak ilm-i kıyâfet, ilm-i ebdân, ilm-i simâ gibi terkipler ile karşılanır. İslam dünyasına Yunan’dan çeviri yoluyla aktarılan fizyonomi içerikli eserler, dinî referanslar ile desteklenmiş ve kültürel ögelerle genişletilmiştir. Bunlardan biri de tabip ve filozof Ebû Sehl el Mesîhî (ö. 401/1010-11[?])’ye ait olduğu söylenen ancak kaynaklarda elde edilemediği belirtilen Firâsetnâme’dir. Geleneksel Osmanlı hekimliğinin son temsilcisi, sertabip Gevrekzâde Hâfız Hasan Efendi (doğ. 1140?/1727- ö. 1216/1801) türün en eski örneklerden biri kabul edilen bu eseri Türkçeye tercüme etmiştir. Mesîhî’nin yanı sıra farklı din ve bilim otoritelerine de atfedildiği görülen ve esasında ilmî bir eser olan Firâsetnâme tercümesi, bir hekimin elinden çıkması ve hedef kitlesinin hekimler olması bakımından benzerlerinden farklı, içerisindeki tahkiye unsurları yönüyle edebî anlamda da dikkate değerdir. Makalede klasik Türk edebiyatının türle ilgili literatüründe Firâsetnâme/Kıyâfetnâme adlarıyla yer alan ancak günümüze kazandırılmamış olan tercüme-telif karışımı, tamamı mensur bu çeviri ayrıntılı olarak tanıtıldı.
Keywords : fizyonomi, Firâsetnâme, Kıyâfetnâme, Ebû Sehl el Mesîhî, Gevrekzâde Hâfız Hasan Efendi