15-20. YÜZYIL DİVANLARINDA KENÂR/DER-KENÂR (ET, EYLE, OL) YAPISININ ANLAM ÇERÇEVELERİ

Authors : Selim Gök

Pages : 935-949

Doi:10.28981/hikmet.1513678

View : 126 | Download : 89

Publication Date : 2024-09-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Dildeki kelime, kavram ve tabirlerin; gerçek, mecaz ve yan anlam ilişkilerine bağlı olarak edebî metinlerde kullanılması çok anlamlı yapıların oluşmasını sağlamaktadır. Deyimler gibi gerçek anlamlarından tamamen kopmayan fakat metin bağlamlarına göre anlamları değişen bu yapılar, tarihî seyirinde farklı anlamlar kazanarak özgün birer dil ve edebiyat malzemesi hâline gelmektedirler. Bunun bir örneği olarak bu çalışmada “kenâr/der-kenâr (et-/eyle-/ol-)” çok anlamlı yapısı üzerine değerlendirmeler yapılacaktır. Bu yapı, esasında “kıyı, çevre, sahil uç, köşe, kucak vb” manalarına gelen “kenar” ile “yazı, kucak” manasına gelen “der-kenâr” kelimelerinin “etmek, eylemek, olmak” gibi yardımcı eylemlerle birleşmesinden oluşmuştur. 15-20. yüzyıla ait 211 divanın taranmasından elde edilen klasik şiir örneklerinde de “kenâr/der-kenâr (et-, eyle-, ol-)“ yapısının lügat manaları dışında şiir bağlamlarına göre yeni anlamlar kazandığı tespit edilmiştir. Bu çerçevede öncelikle tespiti yapılan şiir örnekleri manalarına göre sınıflandırılmış, düzyazıya aktarılmış ve bağlam yönünden lügat manalarıyla mukayese edilmiştir. Neticede “yazı/not”, “sevgili”, “deniz”, “inci”, “kıyı”, “sahil” “tabiat”, vb. gibi konulara ilişkin bağlamları sebebiyle bu çalışmanın konusu olan bu yapı; “avlamak/yakalamak”, “elde etmek”, “el-etek çekmek”, “esir olmak”, “değerli bir şeyi sararak korumak”, “gizlenmek”, “mesken/yurt tutmak” vb.” gibi yeni pek çok manayı karşılayarak üslup-bağlam-anlam ilişkisini yansıtan bir örnek olmuştur.
Keywords : kenar, derkenar, divan, haşiye, yazı