EKOLOJİK BİLGİNİN KEŞFİ: BULUNUŞUNDAN YAYIMLANIŞINA DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE İNSAN-DOĞA İLİŞKİSİ

Authors : Erdem Akın

Pages : 386-408

Doi:10.28981/hikmet.1508757

View : 64 | Download : 71

Publication Date : 2024-10-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Türk düşünce yapısında bitki ve bitki türlerinin doğada kendiliğinden yetişmeleri, sürekli yenilenmeleriyle kutsallık atfedilmesinin yanı sıra insanoğlunun doğayla olan mücadelesinde beslenme, hayatta kalma, tedavi gibi birincil derecedeki ihtiyaçlarda ekolojik bilginin merkezde yer aldığı görülür. Bu noktada ekolojik dünya ile geleneksel dünya görüşünün karşılıklı etkileşim içerisinde olduğu ve insanlık tarihi boyunca birbirini etkilediği ve etkileyeceği insan-doğa ilişkisi, Türklerin yaşadığı coğrafya hakkında bilgiler sunan Kâşgarlı’nın sözlüğünden elde edilir. Bu çalışmada, insan-doğa etkileşiminin merkezinde yer alan “Dîvânu Lugâti’t-Türk”te ekolojik bilgi hazinesini yansıtan, bitkilerin nitelikleri ve kullanım alanları ele alınmıştır. Bu yaklaşıma bağlı olarak çalışmada, Türklerin ana yurt olarak kabul ettikleri coğrafyada nasıl bir insan-doğa etkileşiminin yaşandığının panoraması ortaya konulmuştur. Bu etkileşimin halkın yaşamında nasıl bir tesire sahip olduğu belirlenmeye çalışılmıştır. Ekolojik bilginin keşfi sürecinde, kitap dostu Ali Emiri’nin bilgisi, dikkati, çabası ve kitaplara düşkünlüğü sonucunda Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün bulunuşu ve tıpkı basım yayım süreçleri, bir anlamda halk botaniğinin merkezinde olduğu ekolojik bilginin yeniden keşfidir. Ali Emiri’nin izinde, bir başvuru kaynağı olarak Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün yayımlatma girişimleri, halk tarafından uzun yıllar boyunca deneyimlenmiş ve doğrulanmış kuşaktan kuşağa aktarılan ve kültürel bağlamda geliştirilen geleneksel dünya görüşünü şekillendiren ekolojik bilginin keşfini ve bu bilgiye başvurulmasını mümkün kılmıştır. Dolayısıyla Dîvânu Lugâtı̇t-Türk’ün bulunuşunu geleneksel bilgi hazinelerine kapı aralayan büyük bir keşif olarak görerek eseri halk botaniği çerçevesinde detaylı olarak ele almak önemli durmaktadır.
Keywords : Dîvânu Lugâtit Türk, Türk Dünyası Coğrafyası, Halk Botaniği, İnsan Doğa etkileşimi, Kaşgarlı Mahmud