Telif Hakları Özelinde İslam Hukukunun Fikri Mülkiyet Yaklaşımına Dair Bir Araştırma

Authors : Ayşe SEZER

Pages : 981-1011

Doi:10.14395/hititilahiyat.770610

View : 15 | Download : 7

Publication Date : 2020-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmada, modern hukuk ve iktisat literatüründe farklı bağlamlarda ele alınan telif haklarına dair çağdaş dönem İslam hukukçuları tarafından yapılan değerlendirmeler gözden geçirilmiştir. Meselenin ele alındığı fıkhi çalışmalarda ortaya konan çeşitli görüşlerin mutlak sabiteler olmaması, modern dünyada meydana gelen gelişmelerin istikrarsızlığı ve hakların yapısının değişkenliği konuyu güncel verilerle yeniden değerlendirmeye imkân vermektedir. Bu sebeple, çağdaş dönem literatüründe İslam hukukçularının telif haklarına dair görüşleri eleştirel bir yaklaşımla incelenmiştir. Konuya dair ortaya konulan görüşlerde bulunan İslam fıkhını modern hukuk terimleri üzerinden okumanın uyumsuzluğuna işaret edilmiştir. Telif haklarının fikri mülkiyetin bir fer’i olması sebebiyle konunun iktisadi boyutuna yer verilmiş ve klasik fıkıhta bulunan mülkiyet anlayışının iktisadi ve hukuki alanda zuhur eden yaklaşımlardan farkı vurgulanmıştır. Klasik fıkhın kavramları ve modern hukukun ayrımları kullanılarak yapılan bu çalışmalar kapsam, muhteva ve etik ihlal açılarından tahlil edilmiştir. Bu çalışma, telif hakları alanında yapılan çalışmaların bir portresini çıkartmak, güncel olan konunun önemine dikkat çekmek, literatürdeki eksiklikleri ve mevcut problemlere çözüm geliştirilebilecek usulü ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. İslam’ın entelektüel ve ekonomi okumasının birlikte yapıldığı bu çalışmada iki temel amaç vardır: Birincisi, telif hakları üzerinden modern hukukun dayanağı olan iktisat ve İslam hukuku arasındaki anlayış farklılığına dikkat çekmek; ikincisi, İslam hukuk literatüründe telif hakkına dair yapılan çalışmaların fikri alt yapılarını tahlil etmektir. Çalışmada öncelikle iktisat biliminin fikri mülkiyet yaklaşımlarına yer verilmiştir. Sonrasında hak, mülkiyet ve mal kavramları temelinde çağdaş dönem fıkıh araştırmacılarının telif haklarına dair görüşlerin çerçevesi çizilmiştir. Bu kısımda ayrıca fikri mülkiyet hukukunda modern hukukun temel aldığı mali ve manevi hak ayrımına yer verildi. Bunun sebebi mevcut yaklaşımların neredeyse tamamında bu ayrımın kullanılmış olmasıdır. Burada özellikle hakların veya menfaatlerin mal olarak kabul edilip edilmeyeceği, malın fiziki özellikleri ya da soyut vasıfları, mülkiyet edinme keyfiyeti gibi meseleler tartışılmıştır. Fıkıh araştırmacılarının görüşlerini içeren diğer kısım, manevi hak kavramıyla ilişkilendirilebilecek kısımdır ki burada bilginin satılabilme imkanı, eserin sahibine aidiyetinin devam etmesi ve bunun şer’i dayanaklarına yer verilmiş, telif haklarının teorik temelinin olmayışı sebebiyle İslam hukukçularının yeni meselelere sundukları çözümler irdelenmiştir. Çalışmanın üçüncü kısmında, İslam hukukçularının telif haklarıyla ilgili görüşleri çeşitli açılardan ortaya koyulmuştur. Burada mevcut görüşlerin eksikliklerine ve çıkmazlarına işaret edilmiştir. İlk olarak, fıkhi yakaşımlarda mevcut telif hakları değerlendirmelerinde ağırlıklı olarak dini ve edebi eserlerin temel alınması tartışılmıştır. Ayrıca mevzu hukukta belirtilen eser kavramının kapsamının İslam hukuk araştırmalarına yansıtılması konusunda görülen eksikliklere dikkat çekilmiştir. Yine mevcut çalışmaların genel çerçeve çizen çalışmalar olması, spesifik ve daha derinlikli çalışmaları gerektirdiğini göstermiştir. İkinci nokta, hak ve menfaatlerin mütekavvim mal içerisinde değerlendirilmemesi ve etik sorunların gündeme getirilmemesidir. Özellikle milk kategorisinde değerlendirilemeyen güç bakımından ikincil mahiyetteki yetkilerde “hak ya da hukuk” olarak milk-hak-ibaha tasnifi esas alınmıştır. Son olarak, etik ihlal bağlamında ele alınan meselede bazı eksiklikler vurgulanmıştır. Bunlardan birincisi, telif haklarında dini içeriklerin satılmasını iyi karşılamayan fıkhi değerlendirmelerin etik ihlal hususunda bir öneri getirmemiş olmalarıdır. İkincisi ise telif haklarını kabul edenler açısından da bu soruna köklü çözümler üretilmemesidir. Her iki yaklaşımda da bu eksiklik hissedilmekle beraber olumsuz yaklaşımda çelişki daha belirgindir. Görüşlerin sahibine aidiyetinin önemli bir konu olmasına rağmen meseleye yalnızca bilginin satılması bakış açısıyla yaklaşmak doğru gözükmemektedir. Bu noktada telif hakkı ihlalinin cezai yönünün de gündeme getirilmesi gereklidir.
Keywords : fıkıh, mülkiyet, haklar, fikri mülkiyet, telif hakları