Eşkıya Şairlerin Şiirlerinde Coğrafya Algısı -Cahiliye Dönemi Eşkıya Şair Şenferâ’nın Lâmiyyetü’l-ʿArab ve Emevî Dönemi Eşkıya Şair Ebü’n-Neşnâş en-Nehşelî’nin Ve sâiletin eyne’r-raḥîlu Şiirleri Bağlamında-

Authors : Sümeyye Revşen Okumuş

Pages : 70-84

Doi:10.14395/hid.1411457

View : 154 | Download : 101

Publication Date : 2024-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Pozitivist düşüncenin etkisinde kalan sosyal bilimlerde mekân, zaman ve diğer unsurların gerisinde kalmış; bir tarihe ve insana bağlı olmayan salt bir uzay parçası olarak algılanmıştır. Ne var ki mekânlar, insanın kendi üretimi ve tecrübesi ile şekillenip anlam bulurken bir diğer taraftan da insanın sosyal ve ruhsal şahsiyetini şekillendirmektedir. Bilginin bu öznel tarafını ve bağlamsal oluşunu fark eden post modern düşünce, mekâna daha fazla önem atfetmiştir. Edebiyat eleştirisinde de post modern bakış, mekânı eleştirinin güçlü bir unsuru haline getirmiştir. Edebiyat eleştirisinin konularından birisi olan şiirde ise mekânlar, şairin kurgulayıp bilinçli veya bilinçsiz olarak hatıralarından şiire aktardığı olgulara dönüşmektedir. Hatta karakter ve kurgu kendisini sadece o mekânda gösterebilir. Klasik dönem Arap şiirinde ise mekân daha gerçekçi bir kimliğe bürünmektedir. Gerçekliklerin kurgulandığı bu şiirlerde, belirli mekânlar da edebiyat vasıtasıyla kurgulanmaktadır. Bunun en önemli örneklerinden birini, Arapçada ṣuʿlûk olarak adlandırılan Arap eşkıyalarından şair olanların ürettikleri şiirler teşkil etmektedir. Çoğulu Arapça ṣaʿâlik olup kelime anlamı yoksul olan ṣuʿlûk, klasik dönem Arap edebiyatında kabileleri ile çeşitli sorunlar yaşayıp dışlanmış, yol kesip kervan soyarak geçinen, çöl ve dağlarda yaşayan, yakalandıkları takdirde öldürülen ve çoğunluğu şair olan kişilere verilen addır. Söz konusu gruba mensup eşkıyalar ve eşkıya şairlerin sayısı, İslâm’ın ilk döneminde azdı. Ancak Emevî ve Abbasî dönemlerinde sayıları artarak var olmaya devam ettiler. Bu çalışma, Cahiliye döneminin önde gelen eşkıya şairlerinden Şenferâ’nın (öl. 525-550 arası) Lâmiyyetü’l-ʿArab kasidesi ile Emevî döneminde yaşamış olan eşkıya şair Ebü’n-Neşnâş en-Nehşelî’nin (öl. 685- 695 arası) Ve sâiletin eyne’r-raḥîlu şiirlerindeki insan-mekân ilişkileri ve mekân kurguları ele almıştır. Makalenin sorusu, aynı örgütlenme biçimi ve coğrafi çevreyi yansıtan ve aralarında yüzyıllık bir zaman dilimi olan iki şiirin mekânsal algılamaları ve coğrafya kurgularında bir değişim olup olmadığıdır. Zira çalışmaya konu edilen iki şairin şiirlerinde gerçekte de olan belli mekânlar kurgulanmaktadır. Bu iki şiirin şair-mekân ilişkisi, şiirlerinde kendilerini betimleyen şairlerin coğrafya algılarını göstermektedir. Bu alanda literatür incelemesi yapıldığında eş-Şuʿarâu’s-ṣaʿâlîk fî’ş-şiʿri’l-câhilî, es-ṣaʿâlîk fi’l-ʿasri’l-Ümevî adlı eserlerle, eşkıya şairler üzerine hem Türk hem de Arap akademisinde bazı bilimsel çalışmalar tespit edilmiştir. Ancak bu çalışmalardan hiçbiri şiirdeki coğrafya ve mekân algısını araştırmamış; farklı iki dönem eşkıya şairlerinin şiirlerinin karşılaştırmasını da yapmamıştır. Bu çalışmada yorumlayıcı bir perspektif ile nitel bir araştırma yöntemi olan veri analizi yöntemi ile Eşkıya şairlerinin şiirleri analiz edilmiş ve karşılaştırılmıştır. Öncelikle kısaca iki şair araştırılmıştır. Daha sonra Lâmiyye çok uzun olduğu için bazı beyitleri direkt; bazı beyitleri ise nesir olarak çevrilmiştir. Ebü’n-Neşnâş’ın şiiri ise kısa olduğu için bütün beyitleriyle çevrilmiştir. Akabinde bu şiirler üslup ve muhtevaları şairlerin mekânsal algıları merkeze alınarak incelenip karşılaştırılmıştır. Şairlerin coğrafya algılarını yansıttığını gördüğümüz bu iki şiirde yaşadıkları bölge, hayvanlar, bitkiler ve hayatlarını kuşatan diğer unsurların tasvirleri, yaşam biçimleri ve şiirlerinde yansıttıkları mekânsal algılarını yansıtan edebiyatlarıyla bu iki şairin algısında bazı değişimlerin olduğu görülmüştür. Çölün mekânsal olarak ön plan çıkarılıp ev olduğu bu iki şiirde kendisine yüklenen anlamı değişmektedir. Şenferâ için hem özgürlüğü için gerekli olan hem de hala esaretinin devam ettiği; erdemli olarak var olmasını sağlayan ara bir mekândır. Ebü’n-Neşnâş için ise çöl kelimesi konfor, zenginlik ve özgürlüğün mekânıdır. Ama ikisi için de bu mekân, var olma uğruna kabullenilmesi gereken bir bedel olan ölüm ile çevrelenmiştir.
Keywords : Arap Dili ve Edebiyatı, Klasik Arap Şiiri, Eşkıya Ṣaʿâlîk Şairler, Coğrafya Mekân Algısı, Şenferâ, Ebün Neşnâş en Nehşelî