Hanefî Mezhebinde Sahâbe Kavlinin Hüccet Değeri

Authors : Recep ÇETİNTAŞ

Pages : 607-641

Doi:10.14395/hititilahiyat.379006

View : 15 | Download : 10

Publication Date : 2017-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Erken döneme ait muhtelif furû’ kaynaklarında sahâbî kavli konusunda Ebû Hanîfe’ye (ö. 150/767)  isnat edilen bazı rivayetler mevcut olmakla birlikte Serahsî (ö. 483/1090) hariç ilk dönem Hanefî  usulcüler eserlerinde bunlara yer vermemiştir. Yalnızca Serahsî mezkûr rivayetlerden bir tanesini  el-Usûl adlı eserinde rivayet etmiştir. Diğerlerinin bu konuda Ebü’l-Hasen el-Kerhî’nin (ö. 340/952)  etkisinde kaldıkları anlaşılmaktadır. Zira Kerhî, sahâbe icmâʻı dışında Ebû Hanîfe’den bu konuda  sağlam yollarla bir sözün gelmediğini söylemiştir. Bu sebeple ilk dönem Hanefî usûlcüler bu rivayetlerden  daha ziyade tümevarım yöntemiyle Ebû Hanîfe’nin fıkhî çözümlemelerini inceleyerek bu  konudaki görüşünü tespit etme yöntemini tercih etmişlerdir. Neticede onun sahâbe icmâʻı yanında  akıl ile kavranamayacak konularda muhalifi bilinmeyen sahâbe kavliyle amel etme konusunda  tatbikatının birleştiği; akıl ile kavranabilecek konulardaki sahâbî kavliyle amel etme hususunda ise  tatbikatının farklı olduğu sonucuna varmışlardır. Bundan dolayı mütekaddimûn ve müteahhirûn  Hanefî usûlcüler sahâbe icmâʻı yanında akıl ile kavranamayacak meselelerde muhâlifi bilinmeyen  sahâbî kavlinin tâbiûn ve onlardan sonra gelen müçtehitler için hüccet teşkil edeceği konusunda  görüş birliği etmişlerdir. Buna mukabil akıl ve re’y ile kavranabilecek konularda sahâbe kavlinin  hüccet teşkil edip etmeyeceği konusunda görüş ayrılığına düşmüşlerdir. Bu konuda Ebû Saîd  el-Berdaî (ö. 317/930) ile talebesi Ebü’l-Hasen el-Kerhî’nin temsil ettiği iki görüş ortaya çıkmıştır.  Ebû Saîd el-Berdaî akılla kavranamayacak konularda olduğu gibi akılla kavranabilecek konularda  da sahâbe kavliyle amel etmenin vacip olduğu görüşünü benimsemiştir. Berdaî’den sonra gelen  Hanefî usûlcülerin çoğunluğu da bu görüşü benimsemişlerdir.  Ebü’l-Hasen el-Kerhî ise hocası Berdaî’nin aksine akıl ve re’y ile kavranabilecek konulardaki  sahâbî kavliyle amel etmenin câiz olmadığı görüşünü benimsemiştir. Ancak Debûsî (ö. 430/1039)  ve İbnü’l-Hümam (ö. 861/1457) dışında Kerhî’nin bu görüşüne meyleden usûlcüye neredeyse  rastlanmamaktadır.
Keywords : Hanefî Mezhebi, Sahâbî Kavli, Sahâbe İcmâʻı, Fetva, Hüccet Değeri