Geleneğin Müdafaası: Mahmûd Muhammed Şâkir’in Esrârü’l-Belâga’ya Yazdığı Ön Söz (İnceleme-Tercüme-Notlandırma)

Authors : İsmail ARAZ

Pages : 290-321

Doi:10.5281/zenodo.7513457

View : 11 | Download : 8

Publication Date : 2023-01-10

Article Type : Research Paper

Abstract :XX. yüzyılda İslam âleminde gerçekleştirilen ıslahatlar zamanla siyasi ve askerî boyutları geride bırakarak dinî ve sosyokültürel alanları kapsayacak şekilde genişlemiştir. Müsteşriklerin önemli uğrak yerlerinden biri olan Mısır’da sürdürülen eğitim sistemi de bu ıslahat hareketlerinden nasibini almıştır. Özellikle Ezher’de takip edilen müfredatın gözden geçirilerek yenilenmesi, ıslahatı hayatın her alanına yaymak isteyenlerin hedefi olmuştur. Bunların başında gelen Muhammed Abduh’a göre yeni ve özgün bir ilim anlayışı için Ezher’de okutulan bazı eserlerin yenilenmesi kaçınılmazdı. Abduh, yenilik çağrısı yapmakla yetinmemiş; aynı zamanda Ezher’de okutulan belâgat eserlerini hedef alarak belâgat geleneğinde iz bırakan âlimleri tahkir edecek kadar ileriye gitmiştir. O, Ezher uleması ile girdiği fikri çatışma sürecinde Sekkâkî, Kazvînî ve Teftâzânî gibi müteahhir dönem belâgat âlimlerini küçümseyici ifadelerle tenkit etmiştir. Bu durum yeni yetişen talebeler arasında geleneğe karşı küçümseyici bir algının oluşmasına yol açmıştır. Söz konusu algının menfi etkilerine tanık olan Mahmûd Muhammed Şâkir, geleneği tahkir eden ve âlimleri yıpratan böyle bir anlayışa karşı çıkmıştır. Yazılarında İslam medeniyetinin ilmî birikim ve zenginliğine vurgu yaparak geleneği müdafaa eden Şâkir, tahkik ettiği Esrârü’l-belâga isimli eserin ön sözünde Abduh ve onun söylemlerinin izinden giden Reşîd Rızâ, Berkûkî ve Tâhâ Hüseyin’in veba olarak tarif ettiği görüşlerine yer vererek sebep oldukları yozlaşmaya değinmiştir. Buradan hareketle çalışmada Şâkir’in söz konusu görüşleri ele alınmıştır. Konunun kapsamlı bir şekilde anlaşılabilmesi için öncelikle Şâkir’i geleneği savunmaya sevk eden sebepler üzerinde durulmuştur. Ardından Abduh ve onun izinden giden isimlere yönelttiği tenkitlerin iç yüzüne ulaşılmaya çalışılmıştır. Şâkir’in Abduh’u tenkit etmesine yol açan faktörlerin araştırmacılar tarafından daha iyi anlaşılabilmesi amacıyla çalışmada tarihî verilere bağlı kalınarak endüksiyon insert ignore into journalissuearticles values(tümevarım); yöntemi benimsenmiştir. Son kısımda ise Şâkir’in geleneği müdafaa ettiği ön sözün tercümesine yer verilmiştir. Bu çalışmanın temel vurgusu, belâgat ilminde otorite âlimlerin ilmî kimliklerini serimlemede önemli işleve sahip olan derinlikli okumanın zaruretini ortaya koymaktır.
Keywords : Arap Dil ve Belâgati, Telhîs, Teftâzânî, Muhammed Abduh, Reşîd Rızâ, Abdurrahman el Berkûkî, Tâhâ Hüseyin, Mahmûd Muhammed Şâkir, Gelenek