İBN HALDUN’UN UMRAN İLMİ İLE AUGUSTE COMTE’UN SOSYOLOJİSİNİN KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ

Authors : Fatma Çiçek

Pages : 327-351

Doi:10.54282/inijoss.1301270

View : 59 | Download : 67

Publication Date : 2023-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Sosyoloji biliminin Comte tarafından pozitif bilimlerin metodolojisine uygun bir biçimde XIX. yüzyılda ilan edildiği düşüncesi, sosyoloji dünyası tarafından uzun yıllar boyunca tartışmasız kabul edilmiştir. Ancak yaygın kanının bu yönde olmasına karşın toplumsal varlık alanı, Comte’tan yüzlerce yıl önce İbn Haldun, Vico, Quetelet ve Montesqieu gibi birtakım simalar tarafından bilimsel temellerle incelenmiştir. Bu çalışmada, bahsedilen simalara kıyasla daha eski dönemde yaşamış olan ve sosyoloji tarihinde uzun yıllar boyunca göz ardı edilen İbn Haldun, sosyolojinin meşru kurucusu olarak kabul edilen Comte’la karşılaştırılmıştır. Bu çalışma, Comte’un sosyolojinin meşru kurucusu olduğu yönündeki yaygın argümanı tartışmaya açarak İbn Haldun’un alanda göz ardı edilen konumunu netleştirmeyi amaçlamaktadır. Sosyal gerçekliğe ilişkin daha eski köklerin mevcudiyetini göstermeye çalışan bu çalışmada İbn Haldun ve Comte’un biri XIV. yüzyılın ve diğeri ise XIX. yüzyılın tarihsel rengini taşıyan anlayışları; benzerlik ve farklılıkları açısından tarihsel karşılaştırma yöntemiyle incelenmiştir. Bu kapsamda kuramcı kimlikleri, toplumsal değişime ilişkin düşünceleri ve aile, devlet, ekonomi, din ve eğitim gibi sosyal yapıya dahil olan unsurları ele alma biçimleri üzerinden bir karşılaştırma yapılmıştır. Söz konusu kavramlar üzerinden öncü iki figürü karşılaştıran bu çalışma, sosyal gerçekliği konu edinen bilimin farklı tarihsel bağlamlarda meydana gelen doğuş sürecine ilişkin alanda var olan belirsizliğe dikkat çekmiş; ayrıca iki farklı coğrafya ve yüzyılda üretilen toplumsal argümanların çağın mantalitesini ve figürlerin kendi yaşamlarını yansıttığını bulgulamıştır. Sonuç olarak sosyal gerçekliği konu edinen bilimin kendi kulvarında ilerleyen Doğu ve Batı’daki serüvenini alanın kökleri üzerinden karşılaştıran bu çalışmanın, çok boyutlu tarihsel bir analize kapı aralaması açısından alana katkı sunması umulmaktadır.
Keywords : İbn Haldun, Auguste Comte, Umran İlmi, Sosyal Fizik, Toplumsal Varlık, Değişim