Osmanlı Devleti ile İran Arasında Tabiiyet İhtilafı: Tefrik-i Tebaa Uygulaması

Authors : Mehmet ÇETİN

Pages : 1-30

Doi:10.33201/iranian.942808

View : 15 | Download : 6

Publication Date : 2021-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı Devleti ile İran yüzyıllar boyunca politik ve ekonomik bir rekabet içerisinde olmuşlardır. İki devlet arasında konar-göçer aşiretlerden, hudutların belirsizliğinden, ticari rekabetten ve mezhepsel farklılıklardan kaynaklanan sorunlar yaşanmıştır. Bu sorunlardan bir tanesi de tabiiyet sorunudur. Osmanlı Devleti, 18. yüzyılın son çeyreği ile başlayan çözülme sürecinde malî krizlerin kronik bir hal alması ve merkezi devletin etkinliğini yitirmesi nedeniyle tebaası üzerindeki denetimini kaybetmeye başlamış ve buna bağlı olarak ortaya çıkan tabiiyet sorununa karşı 19. yüzyılın ikinci çeyreği ile birlikte tefrik-i tebaa politikasını uygulama kararı almıştır. Tefrik-i tebaa uygulaması bir yandan Osmanlı topraklarında ikamet eden ve kanunlara aykırı bir biçimde dolaylı yoldan mülkiyet elde eden himayelilerin öte yandan birtakım muafiyetler elde etmek amacıyla tabiiyet değiştirenlerin sayıca giderek artması nedeniyle tahrir-i nüfus ve tahrir-i emlak gibi uygulamalarla eşzamanlı olarak yürütülmüştür. Bu çalışmanın amacı Osmanlı Devleti ile İran Devleti arasındaki tabiiyet ihtilafının çözümüne yönelik bir politika girişimini çok boyutlu bir biçimde detaylandırmaktır. Bu bağlamda çalışmada Osmanlı Devleti’nin kendi tebaası ile İran tebaasını ayırt etme politikası arşiv belgeleri üzerinden ve tarihsel bir perspektifle ele alınmaktadır. İran Devleti’nin tebaasının büyük bir bölümünün Müslüman olması, tabiiyet meselesini vergi, mülkiyet, miras ve askerlik gibi farklı alanlara taşımıştır. Çalışmanın bulguları tefrik-i tebaa uygulamasında mezhepsel farklılıkların ön plana çıktığını göstermektedir.
Keywords : Tabiiyet, Tefrik i Tebaa, Men i İzdivaç, Osmanlı Devleti, İran