17. Yüzyılın Sonunda Bir Safevî Elçisinin Osmanlı Devleti’ne Maliyeti

Authors : Reyhan ŞAHİN ALLAHVERDİ

Pages : 235-269

Doi:10.33201/iranian.982946

View : 18 | Download : 10

Publication Date : 2021-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı diplomasisine dair olan çalışmamız 1696 yılı sonunda II. Mustafa’nın cülusunu tebrik münasebetiyle İran’dan gönderilen ve İstanbul yerine Edirne’de ağırlanan Horasan Hakimi Ebu’l-Ma’sum Han’ın elçiliğini kapsamaktadır. Dolayısıyla elçinin tayininden itibaren doğu sınırında başlayıp geri dönüşte yine aynı yerde biten diplomasi süreciyle söz konusu elçinin Osmanlı Devleti topraklarında bulunduğu zaman diliminde devletin kendisi için verdiği “tayinat” masrafı ele alınmıştır: İran elçisinin yolculuğunda karşılama, eşlik etme, İstanbul’a gelinceye kadar elçinin ve hizmetinde bulunan maiyetinin yol güvenliğinin sağlanması, konaklama işlerinin düzenlenmesi, İstanbul’a ulaştıktan sonra Anadolu yakasından (Üsküdar), Sarayburnu’na geçirilmesi, sultanın Edirne’de bulunması sebebiyle oraya götürülmesi ve Divan-ı Hümayun’a kabul edilinceye kadar ikamet edecekleri yerlerin donatılması, Divan’a kabulleri sırasında ve sonrasında tatbik edilen teşrifat ve elçilik heyeti için yapılan harcama (tayinat) kalemleri değerlendirilmiştir. Bu dönemde II. Viyana Kuşatması’ndan sonra başlayan Batı cephesindeki uzun savaşın kötü gidişatına bağlı olarak İran’la mevcut barış halinin devamının sağlanması Osmanlı hükümeti açısından son derece önemlidir. Bu nedenle, Osmanlı arşiv kaynaklarına dayanan bu çalışmayla elde edilecek bulguların İran’la olan elçi teatilerinin önemini göstermeye katkı sağlaması umulmaktadır. Diğer bir ifadeyle, elçilik heyeti için yapılan harcamalar üzerinden İran’a atfedilen stratejik ve diplomatik önem analiz edilmiştir. Keza, Osmanlı Devleti’nin Ebu’l-Masum Han’dan önce ve sonra gelen İran elçilerine karşı takip ettiği klasik elçi ağırlama usulleriyle karşılaştırıldığında, teşrifat benzerdir. Merasim ve teşrifatta eski kaidelere riayet edilmekle beraber Osmanlı Devleti’nin Avusturya ve müttefikleriyle savaşta olmasından dolayı elçi nezdinde İran’a karşı bir hayli dostluk ve büyük bir debdebe gösterildiğine dair bulgular elde edilmiştir. Yine elçinin misafir edilmesi ve huzura kabulü sırasında yapılan merasimlerin İstanbul ve saray dışında gerçekleşmesinin bazı farklı yanları bulunmaktadır. Bunlar ve ilave çıkarımlar için başta döneme dair arşiv evraklar ile çağdaş Osmanlı kronikleri ve bazı araştırmalar kullanılmıştır. 
Keywords : İran, Osmanlı İmparatorluğu, Diplomasi, Safevî Elçileri, Tayinat Sistemi