Şeyhülislâm Yahyâ’nın Gazellerinde Zaman Mefhumu

Authors : Nihal YAVUZ

Pages : 130-148

Doi:10.34083/akaded.879212

View : 17 | Download : 11

Publication Date : 2021-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Zaman, insanlık tarihi boyunca zihinleri meşgul eden problemlerden biri olmuştur. Sınırlı ve ne kadar süreceği belli olmayan hayatında insan, zamanı anlamaya, aşmaya ve tanımlamaya gayret etmiştir. Felsefî açıdan kozmolojik, insan merkezli ve insan dışı unsurlarla temellendirilerek zamana dair açıklamalar getirilmiştir. Zaman mitolojilerde ise tanrı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun yanında zaman İslamiyet’in de üzerinde durduğu bir konu olmuştur. Doğu ve Batı düşünce sisteminde, mitolojilerde, dinlerde, tasavvufta önemli bir yer işgal eden zaman, edebiyatta da önemli ölçüde kendine yer bulmuştur. Zaman, klasik Türk edebiyatının en çok tercih edilen nazım şekli olan gazellerde geçicilik, tahripkârlık, acımasızlık gibi sıfatlarla aşığın üzerinde olumsuz etkiler yaratan bir unsur olarak işlenir. Tasavvuf anlayışının bir ürünü olan ibnü’l-vakt düşüncesi ile geçmiş ve gelecek zamandan ziyade âna vurgu yapan anlayış eserlerde ele alınır. Bunlardan başka, yaşadığı toplumun bir parçası olan şairlerin şiirlerinde, yaşadıkları devrin ruhunu görmek de mümkündür. 17. yüzyılda yaşayan ve gazelde usta olarak kabul edilen Şeyhülislâm Yahyâ Efendi, akıcı ve rindâne gazelleriyle dikkat çeken bir şairdir. Bu çalışmada, Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı’nda yer alan gazellerden hareketle, âşık kimliğiyle karşımıza çıkan şairin zaman üzerine getirdiği yorum ve yaklaşımlar doküman analizi yöntemiyle incelenmiş; gazeller üzerinden şairin zaman algısı irdelenmiştir. Bu irdeleme sonucunda genel olarak mitoloji temelli bir zaman anlayışının şairin gazellerine yansıdığı görülmüştür. 
Keywords : Zaman, , zaman felsefesi, , mitoloji, , Şeyhülislâm Yahyâ, , gazel, 17 yy Klasik Türk Şiiri