Kuzeybatı (Kıpçak) Grubu Türk Lehçelerinde cat- ~jat- ~ yat- Fiili Örneğinde Gramerleşme

Authors : Esra Gül KESKİN

Pages : 356-388

Doi:10.34083/akaded.897607

View : 14 | Download : 9

Publication Date : 2021-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Gramerleşme bir dile ait sözcüklerin kendi anlamlarını kaybederek birtakım gramatikal işlevler kazandığı süreci ifade etmektedir. Dilde yer alan adlar tarihî süreç içerisinde edatlara veya durum eklerine dönüşebilir. Türkçede fiil çekiminde kullanılan ve zamir kökenli şahıs ekleri diye adlandırılan şahıs eklerinin şahıs zamirlerinden kısalması bunun bir örneğidir. Bağımsız sözlük anlamına sahip fiiller de kendi anlamlarını kaybederek yardımcı fiil işleviyle kullanılabilir. Eski Türkçe döneminden itibaren bunun örnekleri karşımıza çıkmaktadır. Yardımcı fiil özelliği kazanan bir fiilin zaman içerisinde zaman veya kip ekine veya bir fiilimsi ekine dönüşmesi de söz konusudur. “Ayağa kalkmak” anlamındaki tur- fiili, henüz Eski Türkçe döneminde bağımsız bir sözlük unsuru olmaktan çıkmış yardımcı fiil işlevi kazanmıştır. Yine Eski Türkçe döneminde bağımsız sözlük anlamını kaybedip yardımcı fiil olarak kullanılmaya başlayan bir başka fiil de yat- fiilidir. Günümüz Kuzeybatı (Kıpçak) grubu Türk lehçelerinde cat- ve jat- biçiminde de geçen bu fiil, yardımcı fiil işlevinin yanı sıra zaman ifade eden, sıfat-fiil ve zarf-fiil özelliği gösteren ve cümlenin anlamını pekiştiren birtakım yapılarda karşımıza çıkmaktadır. 
Keywords : Kuzeybatı Kıpçak grubu Türk lehçeleri, gramerleşme, yat cat, jat fiili, birleşik fiiller