Osmanlı Dönemine Ait Bazı Gramerlerde ve Derlemelerde Kayıtlı Atasözlerinde Sayı Adları

Authors : Engin Çetin

Pages : 2136-2156

Doi:10.34083/akaded.1390328

View : 89 | Download : 91

Publication Date : 2023-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Atasözleri milletlerin düşünüş tarzını, hayata ve olaylara bakış açısını ortaya koyan, milleti oluşturan bireylerin, üzerinde uzlaşıp kalıplaştırarak yaygınlaşmasını sağladığı dil unsurlarıdır. Bu sebeple atasözleri, derlemelerden edebiyat ve günlük hayatta kullanılışına her millet için geçmişten günümüze vazgeçilmez olmuş, her kesimden insanın ilgisini çekmiştir. Birçok araştırmacı için Türk atasözlerinin ilk tespit edildiği kaynak Orhon Yazıtları’dır. Burada geçen birtakım cümleler yapı ve anlam bakımından atasözlerini andırdığından bu sözler atasözü olarak kabul edilmiştir ancak çok sayıda atasözünün bilinçli şekilde derlendiği ilk eser Divânu Lugâti’t-Türk’tür. Anadolu’daki en eski atasözü mecmuası olarak 15. yüzyıla ait hazırlayıcısı bilinmeyen, Kitâb-ı Atalar adlı eser kabul edilmektedir. Bu tarihten sonra da Osmanlı döneminde atasözlerimiz değişik coğrafyalarda yerli ve yabancı müellifler tarafından birçok kez derlenip kayıt altına alınmıştır. Bu çalışmada Osmanlı döneminde derlenmiş atasözlerimizdeki sayı adları ele alınacaktır. Sayılar geçmişten günümüze her millet için bütün inanç sistemlerinde ve kültürlerde önemsenmiştir. Bu bakımdan sayılar da atasözleri gibi milletlerin hayata ve olaylara bakışını yansıtan, dil ve kültür ilişkisini en güçlü şekilde ortaya koyan dil unsurlarından kabul edilmektedir. Atasözlerimizde sayı adları çoğu zaman azlık-çokluk ilişkisi bağlamında zıt unsurlar olarak ele alınmıştır. Az kavramı bir veya hiç sözcükleriyle karşılanırken çokluk kavramı için bazen iki sözcüğü gibi çokluğu çok yansıtmayan sayı adı bazen de yüz, biŋ gibi ikiye oranla görece çokluk bildiren sayı adları kullanılmıştır. Atasözlerimizde birden ona kadar sayı adları yanında kırk, yüz, biŋ vb. çok çeşitli sayı adları geçmektedir. Ancak çift sayı adlarından çok tek sayı adlarının kullanılması dikkat çekicidir. Çalışmada, söz konusu sayı adlarının temsil ettiği değerler üzerinde durulacak, sayıların atasözlerindeki işlevleri ele alınacaktır.
Keywords : Osmanlıca, Atasözleri, Durub ı Emsâl, Sayı adları