İslam Hukuku Metodolojisinde Mantıkî Kıyasın Delil Değeri

Authors : Mehmet Selim ASLAN

Pages : 79-102

View : 10 | Download : 5

Publication Date : 2020-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Mantık, -kısaca söylemek gerekirse- bilinenlerden bilinmeyenleri elde etme faaliyetidir. Mantığın ilk dönemden itibaren İslam kültürüne nüfuz etmesiyle beraber istikrâ gibi mantıkî kıyas da İslam düşüncesinde yerini almıştır. Buna uygun olarak bazı fıkıh usulü eserlerinde mantıkî kıyas konusuna değinilmiştir. Akıl yürütme (istidlâl) klasik mantığın bir konusudur. Akıl yürütme tümdengelim (ta’lil), tümevarım (istikrâ) ve temsil (analoji) olmak üzere üçe ayrılır. Kıyas da klasik mantığının temel konularından biridir. Mantıktaki kıyas tümdengelimsel bir yöntemdir ve genel olarak ikisi öncül birisi sonuç olmak üzere üç önermeden meydana gelir. Mantıkî kıyas, öncüllerden mantık kuralları yardımıyla sonuca varma şeklindeki zihin işlemi ve akıl yürütmedir. Fıkıh usulü de genel olarak şer‘î delillerden fıkhî meseleleri çözüme kavuşturma yöntemidir. Mantıkî kıyas, hükmü Kitap, sünnet, icmâ ve kıyasla belirlenemeyen fıkhî meseleleri çözüme kavuşturmak bakımından önemli bir fonksiyona sahiptir. Şöyle ki bu tür fıkhî bir problemle karşılaşan ve çözüm arayan fakih her şeyden önce karşılaştığı meseleyi bütün önemli özellikleri ile tespit eder. Daha sonra küllîye ait olan hükmü göz önünde bulundurmak suretiyle problemi çözer. Bu çalışmada usulcülerin mantıkî kıyası hukuk metodolojisinde bir yöntem olarak ele alıp almadıkları ve fakihlerin de onu fıkhî meseleleri çözümlemede ne ölçüde kullandıkları incelenmektedir. Bu bağlamda çalışmada mantıkî kıyas metodu ele alınmış ve şer‘î amelî meselelerin çözümünde nasıl kullanıldığı üzerinde durulmuştur. Bunun yanında mantıkî kıyas ile fıkhî kıyas arasındaki farklar belirtilmiştir. Usulcülerin ortaya koydukları ve şer‘î bir hüccet olarak sahiplendikleri mantıkî kıyas metodu için söz konusu edilen problemlere istinaden karşılaştığı eleştirilere de yer verilmiş ve hem fıkıh usulü hem de fıkıhta mantıkî kıyas metodunun işleyiş şekli üzerinde durulmuştur.
Keywords : İslam Hukuku, İslam Hukuku Metodolojisi, Akıl Yürütme, Tümdengelim, Mantıkî Kıyas, Fıkhî Kıyas