İslâm Hukukunda Kamu Otoritesinin Mubahı Sınırlandırmaya Yönelik Tasarruflarının İctihad Teorisindeki Yeri

Authors : İbrahim YILMAZ

Pages : 163-189

View : 11 | Download : 9

Publication Date : 2020-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Mubah, tikel açıdan mükellefin yapma ve terk etme arasında muhayyer bırakıldığı hukukî serbest alanları ifade etmektedir. Tümel açıdan ise mubah, dinen korunması zorunlu olan beş temel esastan (zarûrât-i hamse) biriyle ilgili olması, zarar içermesi, başkalarının hakkını ve kamu yararını ilgilendirmesi, dinen yapılması veya terk edilmesi istenilen bir fiile vesile olması gibi durumlarda farklı hükümler de alabilmektedir. Dolayısıyla tümel açıdan bakıldığında, kamu otoritesinin -emretme veya yasaklama ya da kullanılmasını bazı kayıtlara bağlama şeklinde- mubahı sınırlandırması söz konusu olabilmektedir. İslâm hukuk metodolojisinde ictihad, genel olarak lafza ve manaya dayalı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Lafza dayalı ictihad yönteminde, dil unsuru esas alınmakta ve hüküm doğrudan nassın lafzından çıkarılmaktadır. Manaya dayalı ictihad yönteminde ise nastaki hükmün illeti (kıyas ictihadı) veya Şâri’in genel maksadı (makâsıd ictihadı/maslahat ictihadı) esas alınarak yeni bir meselenin şer’î/dinî hükmü tespit edilmektedir. Klasik İslâm hukuku doktrininde cumhura göre devlet başkanında bulunması gereken şartlardan biri de prensip olarak ictihad ehliyetine sahip olmasıdır. Diğer taraftan, “Raiyye yani tebe’a (toplum) üzerine tasarruf maslahata menuttur” (Mecelle, md. 58) kaidesi gereğince İslâm hukukunda yöneticilerin tasarruflarının kamu yararına (maslahata) uygun olması gerekmektedir. Bu şartlar dikkate alındığından kamu otoritesinin mubah (hukuki serbest) alanı sınırlandırmaya yönelik tasarrufları “siyasî” olduğu kadar aynı zamanda “ictihadî” bir faaliyet olmaktadır. Buna göre kamu otoritenin (devletin/devlet başkanının) mubahın sınırlandırılmasına yönelik tasarruflarının, ictihad teorisinde maslahata dayalı olarak yapılan ictihad türü (makâsıd ictihadı/maslahat ictihadı) ile yakın ilişkisi bulunmaktadır. Bu açıdan bakıldığında sivil otoritenin (ulema/müctehid) maslahata dayalı ictihad faliyeti ile siyasi otoritenin (umera/devlet başkanı) maslahata dayalı ictihadî tasarrrufu arasında meşruiyet ve geçerlilik açısından bir fark bulunmamaktadır.
Keywords : İslam Hukuku, İctihad Yorum, Kamu Otoritesi, Siyasi Otorite, Hukukî Serbest Alan Mubah