Klasik İcma Teorisine Modern Yaklaşımlar: Fazlurrahman Örneği

Authors : Şule ERASLAN

Pages : 163-190

View : 8 | Download : 9

Publication Date : 2018-10-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Klasik Fıkıh usûlü kaynaklarında icmâ “Ümmet-i Muhammedden olan müctehidlerin Hz. Peygamber’in insert ignore into journalissuearticles values(s.a.v.); vefatından sonra herhangi bir zaman dilimi içerisinde şeri bir hüküm üzerinde ittifak etmesi” şeklinde tanımlanır. Hz. Peygamber’in vefatından itibaren hiçbir alimin farklı fikir belirtmediği hususları tespit etme ve onları ictihad faaliyetinin dışına çıkararak İslam’ın temel değişmezlerini ortaya koyup, muhafaza altına alma fonksiyonu açısından bakıldığında, kavramın, klasik İslâm düşüncesinin teşekkülünde ve nesilden nesile aktarılışında hususi bir yer işgal ettiği aşikardır. Tek tek muhalif sesleri bir yana bırakırsak ulemanın ekseriyetinin üzerinde uzlaştığı, XIX. yüzyıla gelinceye kadar da mahiyeti ve pratik sonuçları itibariyle müspet bir algının konusu olan icmâ kavramının, XIX. yüzyılda ağır tenkitlere konu edilmesi, büyük ölçüde Müslümanların modern dünya karşısındaki yenilmişlik psikolojisinin bir neticesi gibidir. Geri kalmışlık psikolojisiyle modern dönem Müslüman aydınlarının, İslam dünyasının kurtuluşunu, Batı medeniyetinin çağdaş değer ve kurumlarını benimsemede görmesi, klasik İslâm düşüncesini, onun kavram ve kurumlarını tenkitlerin merkezine yerleştirmiştir. Modern yenilikçi akımların, icmâ kavramının geleneksel muhtevasına yönelik eleştirileri, bu akımların gerçekleştirmek istedikleri, ancak geleneksel olanla irtibatlandırılması güçlük arzeden yeni dînî, hukûkî, siyâsî ve sosyal düzenlemeler için muhalefet unsuru teşkil edebilecek geleneksel unsurların tasfiyesi amacına hizmet etmiş gözükmektedir. Diğer taraftan icmâ gibi klasik kavramları modern muhtevalarla yeniden tanımlama çabalarını yeni fikirlere bir tür meşruiyet zemini teşkil etmeye yönelik arayışlar olarak yorumlamak gerekir. Bu makalede Fazlurrahman örneğinden hareketle İslâm düşünce biçiminin yenilenmesi talepleri ve bu talepler çerçevesinde icmâ kavramına yönelik tenkitler ile bu tenkitlerin muhtemel neticeleri ele alınmaktadır. Temel vurgumuz ise geleneksel kavramlara yönelik modern dönemde sergilenen yaklaşımların İslam düşünce biçiminin sekülerleşmesine olan katkısı üzerinedir.
Keywords : İslam Hukuku, İcma, İttifak, Fazlurrahman