Burhâneddîn el-Fezârî’nin Risâle fî sıhhati icâreti’l-iktâ‘ İsimli Risâlesinin Tahkikli Neşri

Authors : Yasir BEYATLI

Pages : 603-631

Doi:10.26650/iuitd.2020.777032

View : 17 | Download : 7

Publication Date : 2020-09-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Elinizdeki çalışma 8./14. yüzyıl Şâfiî fakihlerinden Burhâneddîn el-Fezârî'nin Risâle fî sıhhati icâreti'l-iktâ‘ isimli eserinin inceleme ve tahkikinden oluşmaktadır. İktâ müessesi İslam tarihi boyunca sürekli bir değişim/gelişim çizgisi seyretmiştir. Memlük Suriye'sinde yaşamını sürdüren Fezârî’nin bahis konusu ettiği iktâ türü “askerî iktâ” olarak da bilinen ve ana hatlarıyla sundukları hizmet karşılığında gelirinden yararlanmaları için beytülmale ait gelir getiren gayrimenkullerin askerlere tahsisini ifade etmektedir. Bu iktâ türü ile ilgili fukahâ arasında cereyan eden ana tartışmalardan biri beytülmale ait arazilerin kendilerine tahsis edildiği askerlerin (mukta) bu arazileri kira akdine konu edebilme salahiyetleri ile ilgilidir. Başka bir deyişle Fezârî’nin de risâlesinde cevap aradığı soru kendisine beytülmal arazisi iktâ edilen askerin burayı kira ve ortakçılık gibi akitlerle işletme hakkına sahip olup olmadığı sorusudur. Bu sorunun cevabı muktaın kendisine iktâ edilen gayrimenkulün menfaatine mâlik olup olmaması ve eğer mâlik ise bu mülkiyetin keyfiyeti ile doğrudan ilgilidir. Tespit edebildiğimiz kadarıyla bu mesele hakkında görüş belirten ilk isimler sırasıyla Muhyiddîn Nevevî ve tahkikini sunduğumuz risâlenin müellifinin babası olan Tâceddîn el-Firkâh’dir. Bunlardan birincisi müsbet, ikincisi menfi görüş beyan etmiştir. Babasıyla aynı fikirde olan müellif bu görüşü savunmak için tahkikini sunduğumuz risâleyi kaleme almıştır. Bu yönüyle bu risâle bildiğimiz kadarıyla menfi kanaate sahip fakihler tarafından bu konuya dair müstakil olarak kaleme alınmış tek monografik çalışmadır. Fezârî’ye göre tek başına iktâ işlemi akarın menfaati üzerinde herhangi bir mülkiyet tesis etmemekte; sadece ibaha anlamı taşımakta yani intifa hakkı temin etmektedir. Dolayısıyla muktaın kendisine iktâ edilen akarı kiraya vermesi -eğer devlet başkanının bu hususta özel bir izni yoksa- sahih değildir. Zira kişi malik olmadığı bir menfaati başkasına temlik edememektedir. Eserin tespit edebildiğimiz tek nüshası İran’da bulunan Kütübhâne-i Umûmî-i Âyetullâh Mar‘aşî’dedir. Bunun dışında İbn Hacer el-Heytemî risâlenin yaklaşık yarısına tekabül eden bir kısmını Fetâvâ’sında nakletmiştir. Eserin tahkikinde Heytemî’nin naklettiği metin mukabelede kullanılmış, fakat tam bir nüsha muamelesi yapılmayarak sadece gerekli görülen yerlere işaret edilmiştir.
Keywords : Fıkıh, Memlükler, Burhâneddîn el Fezârî, İktâ, Askerî İktâ, İcâre