The Similarities Between al-Ghazālī’s Science of the Hereafter and Rasāil Ikhwān al-Safā

Authors : Abdullah ÖZKAN

Pages : 107-126

Doi:10.26650/iuitd.2022.1031206

View : 10 | Download : 6

Publication Date : 2022-03-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Dalâletten Kurtuluş’ta Gazâlî, hakikatin peşinde koşan grupları kelamcılar, Bâtınîler, filozoflar ve mutasavvıflar şeklinde dört sınıfa ayırmakta ve kendisini de diğerlerini beğenmeyip tasavvufa bağlanan bir kimse olarak sunmaktadır. Onun kendisi hakkında sunduğu bu imaj, başlangıçtan itibaren onun daha çok bir mutasavvıf olduğu algısının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Fakat bu algının yirminci yüzyılda tamamen değiştiği görülmektedir. Modern araştırmalar, Gazâlî hakkındaki bu algıya meydan okumakta ve onu felsefeden önemli ölçüde etkilenen ve bu etkiyi örtülü bir şekilde İslam düşüncesinin bütün alanlarına yayan bir ilim adamı olarak görmektedir. Fakat Gazâlî üzerindeki felsefî etkinin kökenleri araştırıldığında doğal olarak dikkatler İbn Sînâ üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu çalışma, Gazâlî üzerindeki İbn Sînâ etkisini reddetmemekle birlikte Gazâlî’nin onlar hakkındaki olumsuz ifadelerine rağmen İhvân-ı Safâ’ Risâleleri’nin de onun üzerindeki felsefî etkinin önemli bir kaynağı olarak dikkate alınması gerektiğini iddia etmektedir. Bu amaçla bu çalışma Gazâlî’yi temel endişesi okurlarının dikkatini onların içsel durumlarına ve bu durumlardan kaynaklanan davranışlara çekmeye çalışan bir filozof olarak kabul etmektedir. Bu endişe Gazâlî’yi içerisinde nefis teorisinin ve nefsin temizlenmesinin merkezi bir yer işgal ettiği etik bir teoloji arayışına ve böyle bir teoloji geliştirmeye yöneltmiştir. Bu hedefe yönelik olarak Gazâlî İhyâ’da yeni bir ilim ortaya koymuş ve hayatının geri kalan kısmında bütün çabasını bu ilmi yaymak için harcamıştır. Bu çalışma, Gazâlî’nin bu arayışı neticesinde “Ahiret İlmi” şeklinde ortaya koyduğu ilmin temel malzemelerinin bir kısmını İhvân-ı Safâ Risaleleri’nde bulduğunu göstermeye çalışmaktadır. O bu malzemeyi almış, muamele ve mükaşefe şeklinde ikiye ayırıp yeni bir forma sokarak ona ahiret ilmi ismini vermiş ve bu yeni bir formla birlikte onu yeniden piyasaya sürmüştür.
Keywords : Gazâlî, İhvân ı Safâ Risâleleri, Ahiret İlmi ilmül âhire, muamele ilmi ilmül muâmele, mükaşefe ilmi ilmül mükâşefe