Klasik Fıkıh Usûlü Eserlerinde Mebâdî Konularının Gelişimi

Authors : Yakup DALMIZRAK

Pages : 142-173

Doi:10.26650/iuitd.2023.1193988

View : 7 | Download : 7

Publication Date : 2023-03-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Fıkıh usûlü aklî ve naklî ilimlerden ilkeler edinmiştir. İlke edindiği ilimler arasında kelâm, Arap dili, fıkıh ve mantık ilimleri başta gelmektedir. Usûlün dayandığı ilimlerin neler olduğunu ifade etmek üzere ilk defa İmâmü’l Harameyn el-Cüveynî insert ignore into journalissuearticles values(ö. 478/1085); tarafından “fıkıh usûlünün maddi temellerini oluşturan ilimler” anlamında mevâdd kavramı kullanılmıştır. Bu kavram sonraki asırlarda yerini aslında bir mantık terimi olan mebâdî kavramına bırakmıştır. Usûl eserlerinde kelâmî kavramlara yer verenler aynı zamanda kelâmcı usûlcülerdir. Bu kavramları usûl kitaplarına taşımak, usûlü kelâm ilminin bir fer‘i olarak kabul etme düşüncesinden neşet etmektedir. Fakîh usûlcüler ise kelâm meselelerini usûl eserlerine taşıma konusunda mesafeli durmakla beraber yeri geldiğinde konu hakkındaki düşüncelerini ifade etmekten geri durmamışlardır. Özellikle hüsün-kubuh gibi akıl-şeriat ilişkisini ifade eden konulara hemen hemen bütün eserlerde yer verildiği görülmektedir. Nihayet fakîh usûlcülerden Âlâeddîn es-Semerkandî insert ignore into journalissuearticles values(ö. 539/1144);, usûlde kelâmî meselelere yer vermeyi bir zorunluluk olarak telakki etmiş ve fukahâ yazım geleneğinde bir dönüşüm başlatmayı amaçlamıştır. Bu makale, mütekellimûn, fukahâ ve memzûc yazım geleneğine sahip temsil kabiliyeti yüksek bazı eserleri merkeze alarak mebâdî konularının seyrini incelemeyi hedeflemektedir. Kelâmcı müelliflerin yer verdiği kavram ve meselelerin neler olduğu, fakîh usûlcülerin işlediği kelâmî konuları hangi bağlamda ele aldıkları ve son olarak iki geleneği birleştirmeyi hedefleyen memzûc yöntemle kaleme alınmış eserlerin tercihlerini mukayeseli olarak saptamak bu araştırmanın temel konusu olmaktadır. Kelâm ilminin yanı sıra diğer ilimlerle alakalı mebâdî hakkındaki usûlcülerin tercihlerine de yer verilmiştir.
Keywords : Usûl i Fıkıh, Mebâdî, Mütekkelimûn, Fukahâ, Memzûc