Bilimlerin Konusu Üzerine Bir Tartışma: Molla İzârî’nin (ö. 901/1496) el-Ecvibe ‘alâ i‘tirâzâti’s-Seb‘i’ş-şidâd Adlı Risalesinin Tahkik ve İncelemesi

Authors : Eşref ALTAŞ

Pages : 205-242

Doi:10.26650/iuitd.2023.1218163

View : 8 | Download : 8

Publication Date : 2023-03-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalenin konusu Osmanlı âlimi Molla İzârî’nin el-Ecvibe ‘alâ i‘tirâzâti’s-Seb‘i’ş-şidâd adlı eserinin tahkik ve incelemesidir. Molla İzârî’nin eseri, Molla Lutfi’nin es-Seb‘u‘ş-şidâd adlı eserine karşı yazılmış bir reddiyedir. Her iki eserin müellifi, Osmanlı padişahlarından II. Bayezid’in huzurunda bir tartışma yapmışlar ve bu tartışmada ele alınan meseleler sultanın isteğiyle önce Molla Lutfi tarafından bir risale olarak kaleme alınmış, ardından da yine padişahın isteğiyle Molla İzârî eserini yazmıştır. Molla Lutfi ve Molla İzârî arasındaki tartışmanın merkezi noktası “bilimlerin konusu” meselesidir. Bu arka plana bağlı olarak bu makalede öncelikle müellif tanıtıldı. Ardından eserin adı, telif tarihi ve telif sebebi yazıldı. Risalenin içeriği tartışıldı. Molla İzârî’nin cevaplarına zemin teşkil eden sorular ve onun verdiği cevaplar sıralandı. Bu çerçevede hikmet, umûr-ı âmme, ilm-i ilâhî, felsefe-i ûlâ gibi metafizikle ilgili alan ayrımlarının anlamı üzerinde duruldu. Bu isimlerle ortaya çıkan bilimlerin konusu, konuların birbirinden ayrışması gibi bilim felsefesini ilgilendiren meseleler ele alındı. Felsefe, kelâm, hesap ilmi ve aritmetik gibi bilimlerin konuları ile ilgili ileri sürülen itirazlar ve bu itirazlara verilen cevaplar analiz edildi. İlgi çekici problemlerden biri olarak bilimlerdeki ortak meselelerin burhan türüyle ayrışıp ayrışmayacağı da ele alındı. Makale boyunca Molla Lutfi ve Molla İzârî arasındaki meselelere yaklaşım bakımından ortaya çıkan farklılıklara değinildi. Özellikle Molla İzârî’nin Molla Lutfi’yi hafife alan ifadelerinin arka planı gösterilmeye çalışıldı. Neticede, Molla İzârî’nin risalesinin Molla Lutfi’nin Seyyid Şerif Cürcânî’ye karşı itirazlarına karşı bir reddiye olarak yazıldığı gösterildi. Nihayet metnin tahkiki yapıldı ve metinde alıntılanan klasik kaynaklar tespit edildi.
Keywords : Molla İzârî, Molla Lutfi, es Seb, Osmanlı Düşüncesi, Bilimlerin Konusu