Timurlu Dönemi Herat’ında Bir Müderris: Mesud Şirvânî’nin (ö. 905/1500) Entelektüel Biyografisine Doğru

Authors : Yasin APAYDIN

Pages : 493-518

Doi:10.26650/iuitd.2023.1296135

View : 28 | Download : 18

Publication Date : 2023-09-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışma, biyografisi hakkında kısıtlı bilgilere sahip olduğumuz ve kendisine atfedilen birçok eser ile tanınan Mesud Şirvânî’nin entelektüel hayatına odaklanmaktadır. Hakkında yazılanlara bir alternatif olarak döneminde istinsah edilen yazma mecmualardan hareketle bir biyografi teklif ettiğimiz çalışmamızda, erken dönem kaynaklar ile sonraki dönem kaynakların birbirinden ayrışan ve kimi zaman ters düşen ifadelerinin yazma eserlerden elde edilen kodikolojik bulgularla tahkik edilip sunulması hedeflenmektedir. Bu bağlamda Carullah koleksiyonu 1437 ve el-Mektebetü’l-Ezheriyye koleksiyonu 2224 numaralarda kayıtlı, Şirvânî’nin yaşadığı dönem ve mekânda, 9. yüzyıl Herat’ında istinsah edilen iki mecmua gündeme getirilmiştir. Her ikisinde de Şirvânî’ye ait birçok eser yanında Şirvânî’nin, akrânı düşünürlerle kurduğu ilişkilere dair tarihi kayıtlar içeren metinler yer almaktadır. Özellikle Dâruşşifâ Medresesi’nde Şirvânî’nin müderris olarak atandığı gün vesilesiyle Mir Atâullah el-Hüseynî ile aralarında cereyan eden “mübâhase”, Şirvânî’nin kapalı kalan hayatına ışık tutması açısından önem arz etmektedir. Yazıda, Şirvânî’nin hayatı hakkında yazılan kısıtlı ve bazen yanıltıcı bilgi veren kimi araştırmalar da doğrudan mezkûr mecmualara ve Şirvânî ile tanışıklığı olan tanıklara müracaat edilerek sorgulanmıştır. Kaynaklar bu gözle tarandığında, Şirvânî için ilki irfânî, ikincisi ilmî olmak üzere iki yönlü bir entelektüel hayattan bahsetmek mümkündür. Bir taraftan Bâharzî’nin anlatısında öne çıkan, Molla Câmî’nin irşat halkasına dâhil olmuş ve onun manevi rehberliğinin sâdık bir takipçisi Şirvânî portresi; öte yandan, yazma mecmualarında karşımıza çıkan, tanım teorisi, lafızlar bahsi gibi mantığın tasavvur kısmına odaklanan irili ufaklı hâşiye ve talikatların müellifi Şirvânî’dir. Çalışmamızda Şirvânî’nin kimliğine yönelik Kâtip Çelebî’nin gündeme getirdiği Rûmî nisbesinin aslı sorgulanarak bu nisbe ile anılan düşünürlerin farklı kişiler olma ihtimali üzerinde durulmuştur. Hayatları ve eserleri hakkındaki bazı benzerliklerin bu yönde bir yanlış anlaşılmaya götürdüğü hususu vurgulanmıştır.
Keywords : İslam Felsefesi, Mesud Şirvânî, Mir Atâullah Hüseynî, Herat, el Metâli