Alternatif Bir ‘Âşûrâ Olarak Eyyâm-ı Fâtımiyye: Modern İran’da Hz. Fâtıma’nın Matemi

Authors : Zeynep Sena Kaynamazoğlu

Pages : 229-248

Doi:10.26650/iuitd.2024.1398696

View : 53 | Download : 39

Publication Date : 2024-03-27

Article Type : Research Paper

Abstract :Muharrem ayında icra edilen ve Hz. Hüseyin’in şehadetinin anıldığı ‘Âşûrâ merasimleri Şiî halk dindarlığının en önemli unsurunu oluşturmaktadır. Asırlardır bünyesine yeni unsurlar katarak gelişen ‘Âşûrâ merasimleri sayesinde Kerbelâ Vakası’nın hatırası canlı tutulmakta, Şiî olma bilinci nesilden nesile aktarılmaktadır. Şiî geleneği derinlemesine etkilemiş olan bu matem zaman içerisinde kendi sınırlarını aşmış, Şiî geleneğe has bir matem kültürü yaratmıştır. Kaçarlar dönemine kadar matemler Hz. Hüseyin ve Hz. Ali’nin şehadetinin anılmasıyla sınırlı iken, bu dönemle birlikte dinî takvim renklenmiş ve Şiî halk dindarlığına yeni matem günleri dâhil olmuştur. İran İslam Devrimi’yle birlikte ise bu özel dinî günlere verilen önem artmıştır. Modern dönemde Şiî halk dindarlığında kendisine yer bulmuş olan en dikkat çekici olgulardan biri ise Hz. Muhammed’in kızı Fâtıma ez-Zehrâ’nın (ö. 11/632) vefatının & şehadetinin anıldığı matem merasimleridir. Eyyâm-ı fâtımiyye adı verilen günlerde icra edilen ve oldukça geç bir dönemde kurumsallaşmış olan bu merasimler, günümüz İran’ında Muharrem merasimlerinden sonra en önemli dinî anma niteliğindedir. Bu günlerde İran’ın birçok ilinde sokaklarda kortej tarzı yürüyüşler yapılmakta, evlerde ve camilerde ravzahânî meclisleri düzenlenmekte, okullarda ve resmî kurumlarda Hz. Fâtıma’yı tanıtan kültürel faaliyetler organize edilmektedir. Bu çalışma eyyâm-ı fâtımiyye’nin teşekkülünü, icra biçimini, dinî arka planını ve hakkındaki ihtilafları incelemektedir. Bu kapsamda özellikle de Hz. Fâtıma’nın şiddet gördüğüne ve bunun neticesinde vefat ettiğine dair rivayetlere odaklanan tartışmalara dikkat çekilmiştir. Bunun yanı sıra Hz. Fâtıma’nın modern İran kadını için önemi ve Muharrem ayında icra edilen matem merasimlerinin Şiî halk dindarlığına olan etkisi tartışmaya açılmıştır.
Keywords : İslam Mezhepleri Tarihi, Şîa, İran, Fâtıma ez Zehrâ, Eyyâm ı fâtımiyye, Âşûrâ, Matem