Osmanlı Toplumunda Ehl-i Örfün İkrah Altında Ettirdiği Boşama Yeminlerine Karşı Müftülerin Formülleri (16.-18. Yüzyıllar)

Authors : Muharrem Midilli

Pages : 33-57

Doi:10.26650/iuitd.2024.1399211

View : 73 | Download : 72

Publication Date : 2024-03-27

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makale Osmanlı toplumunda ehl-i örfün ikrah altında ettirdiği boşama yeminlerine karşı müftülerin önerdiği hukuki formülleri ele almaktadır. Hanefî fakihler ikrah altında ettirilen boşama yeminlerinin geçerli olduğu görüşündedir. Fakihler bu görüşün güç sahipleri tarafından suistimal edilmesi riskine karşı birtakım hukuki formüller geliştirmiştir. Hanefî mezhebinin uygulandığı yerlerde boşama yemininin suistimal edilmesinden kaynaklanan sorunlar ve önerilen formüller fetva mecmualarına yansımıştır. 16.-18. yüzyıllar arasında mezhebin sıkı bir şekilde uygulandığı Anadolu ve Rumeli uygun bir gözlem sahası teşkil etmektedir. Bu bölgelerde görev yapan müftülerin gerçek meselelere verdiği çok sayıda fetva gözlem için zengin bir malzeme sunmaktadır. Fetva mecmualarına yansıyan meseleler, ehl-i örfün boşama yeminini pratik bir itaat ettirme aracına dönüştürdüğünü göstermektedir. Ehl-i örf genellikle asayişin sağlanması, zanlıların sorgulanması, bulunması, adalete teslim edilmesi, vergilerin tahsil edilmesi, borçların ödenmesi ve haramın önlenmesi gibi meşru konular ya da haksız mal veya para elde etme ve haksızlıkların dâva edilmesini önleme gibi gayrimeşru konular hakkında boşama yeminine başvurmuş görünmektedir. Osmanlı müftüleri kişileri ehl-i örfe karşı korumak için hukuk geleneğinde üretilmiş birtakım formüller önermişlerdir. Bu formüllerin en dikkat çekici olanları; boşama yeminine gizlice inşallah lafzı eklemek, vekâlet, boşama lafzını yalan haber/ikrar niyetiyle söylemek, boşama lafzının farklı bir manasına niyet etmek ve umum ifade eden lafızları niyetle tahsis etmektir. Mezhebin ikrah altında boşama yeminini geçerli sayan görüşünü dengeleyen bu formüller ehl-i örfe karşı kişileri, aileyi ve mülkiyet hakkını koruma işlevi görmüştür. Bir hukuk tarihi çalışması olan makale bütün bu tespitlere dair fetva mecmualarından kanıtlar sunmaktadır.
Keywords : İslam Hukuku, Osmanlı Toplumu, Boşama Yemini, İkrah, Müftü, Ehl i Örf, Hile