Gazzâlî Biyografisine Bir Katkı: Mektupları Işığında Gazzâlî’nin Uzlet Hayatı

Authors : Ali Çoban

Pages : 473-499

Doi:10.26650/iuitd.2024.1489001

View : 42 | Download : 26

Publication Date : 2024-09-27

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmada, Gazzâlî’nin (ö. 505/1111) 488/1095’te Bağdat’ı terk edişiyle başlayıp ölümüne kadar devam eden uzlet hayatı incelenmiştir. Mektupları ışığında nitel araştırma yöntemleri kullanılarak Gazzâlî’nin uzlet dönemi incelenmiş, tasnif edilmiş ve uzlet döneminin neyi ifade ettiği üzerinde durulmuştur. Gazzâlî, Bağdat’ta popülaritesinin zirvesindeyken her şeyi terk ederek uzlete ayrılmıştır. Yaklaşık üç yıl seyahatli bir uzlet dönemi geçirmiştir. Sonrasında memleketi Tus’a dönerek sekiz yıl civarında yerleşik uzlet hayatı yaşamıştır. Bu süreç on yılı aşkın devam ettikten sonra Nîşâbur’da müderrisliğe dönmesi ile kesintiye uğramış gibi görünmektedir. Yaklaşık üç yıl süren Nîşâbur’daki tedris hayatından sonra tekrar memleketine çekilmiş, kısa bir süre sonra da vefat etmiştir. Gazzâlî’nin kendi hayatı hakkında kullandığı uzlet, halvet ve inzivâ gibi kavramlar klasik anlamının ötesinde bir içeriğe sahiptir. O, uzlet döneminde kendisini köşesine çekilmiş birisi olarak tasvir etse de Fezâilü’l-enâm adıyla derlenmiş mektuplarından hareketle uzlet kavramıyla onun, yöneticilerin finanse ettiği kurumlarda ve yöneticilerin emri altında çalışmaya karşı olmayı ifade ettiği anlaşılmaktadır. Nitekim Gazzâlî uzlet döneminde kitap yazmış, müderrislik yapmış ve yönetici kesimle ilişkilerini mektupları aracılığıyla sürdürmüştür. Bu süreçte toplu olsun fertler bazında olsun halkın sıkıntılarını yöneticilere ulaştırmaya gayret etmiştir. Ehil olduğunu düşündüğü öğrencilerini idarecilere tavsiye eden referans mektupları yazmıştır. Kamu inisiyatifi altında çalışmamak ve onlardan yardım almamak prensibinden ise ödün vermemiştir. Sonuç olarak Bağdat’ı terk ettiği 488/1095 yılından vefatına kadar ders vermekten ve teo-politik ilişkilerden kaçınmadığı görülmüştür. Nizâmülmülk ailesi başta olmak üzere siyasi elitlerle uyarı/nasihat, referans, kötü yöneticilerden şikâyet veya Tus halkının durumunu anlatma gibi sebeplerle yazışmalar yapmıştır. Dolayısıyla Gazzâlî kendini ahirete adayan bir münzevi değil çağın gerçekliklerinin farkında, zamanın yönetici zümresi ile bağını koparmamış bir kişidir.
Keywords : Tasavvuf, Gazzâlî, Biyografi, Uzlet, Fezâilü’l-enâm, el Münkız