II. Meşrutiyet Döneminde Bir Din Müdafaası: Nâibzâde Ali Fuad ve İslâmlık Elden Gidiyor Risalesi

Authors : Mahmut Dilbaz

Pages : 305-331

Doi:10.26650/iuitd.2024.1493794

View : 40 | Download : 29

Publication Date : 2024-09-27

Article Type : Research Paper

Abstract :Ali Fuad, ilmiye mensubu bir nâibin (şer‘î hâkim) oğlu olarak 19. asrın son çeyreğinde İstanbul’da dünyaya gelir. Döneminin dinî ve laik eğitim süreçlerinden geçerek ilmiye sınıfına dâhil olur. Babası Kozan nâibi iken kendisi de Adana Valiliği Yazı İşleri Müdürlüğünde memuriyete başlar. II. Meşrutiyet’in ilanını İstanbul’da karşılar. Taşrada herhangi bir yerleşim yerinin yazı işleri müdürlüğüne atanmayı beklemektedir. Meşrutiyet ilan edileli henüz beş altı ay geçmemişken karşılaştığı görece dinî, ahlâkî, sosyal problemlere dair görüşlerini İslâmlık Elden Gidiyor ismiyle küçük bir risale hâlinde neşreder. 1909-1920 yılları arasında Osmanlı coğrafyasının çeşitli yerlerinde kaymakamlık yapar. İstanbul’a dönünce hatıralarını süreli yayınlarda küçük hikâyeler hâlinde kurgulayarak yayımlar. Bu hikâyelerden seçerek derlediği, Mustafa Kemal Paşa ve Köse Hoca ismiyle 1923 senesinde neşrettiği kitabı II. Meşrutiyet ve Milli Mücadele dönemlerinin idarî, sosyal, ahlâkî ve edebî ahvaline dair dikkate değer bilgi ve yorumlar taşımaktadır. Fakat bu eser akademik tarih ve edebiyat yazıcılığında hak ettiği ilgiyi göremez, hatta Ali Fuat Cebesoy, Ali Fuat Türkgeldi ve Ali Fuat Bilgen’e izafe edilir. Elinizdeki makalede hem bu yanlışlık giderilerek Ali Fuad’ın hayat hikâyesi ilk defa kullanılan bilgi ve belgelerle ortaya konmuş hem de İslâmlık risalesi Latin harfleriyle yeniden yayımlanarak tahlil ve tenkit edilmiştir. İslâmlık risalesinin II. Meşrutiyet’in ortaya çıkardığı şartları dinî, ahlâkî ve sosyal açılardan tenkit eden ilk eserlerden biri, belki de birincisi olduğu söylenebilir.
Keywords : İslâm Tarihi, II. Meşrutiyet, Modernleşme, Ali Fuad, İslâmlık Elden Gidiyor