Mısır Fâtımî Devleti’nde 525/1131 Yılında Dört Kadı Ataması, Yeni Bir Değerlendirme

Authors : İrfan İnce

Pages : 501-528

Doi:10.26650/iuitd.2024.1493803

View : 45 | Download : 22

Publication Date : 2024-09-27

Article Type : Research Paper

Abstract :Fâtımî Devleti hâkimiyeti altındaki Mısır’da 525/1131 yılında ikisi Şiî ikisi Sünnî olmak üzere dört kadı atandığı bilgisi, bunun Fâtımî Devleti’nin hem sosyopolitik hem de fıkıh tarihine ışık tutuyor olması sebebiyle modern araştırmacıların dikkatini çekmiştir. Bilgiyi olaydan muhtemelen yarım asır sonra not eden yerel kaynağımız bu düzenlemeyi İslam milletinde benzeri görülmemiş bir hadise olarak niteler. Bu değerlendirme modern araştırmalarda söz konusu tarihi bilginin yorumu konusunda da yönlendirici olmuştur. Haber kadıların önlerine getirilen davalara bakma konusunda herhangi bir sınırlamadan söz etmez ancak kadıların miras konusundaki yetkilerini ayrıca vurgular. Özellikle miras hukuku konusunda Şiî ve Sünnî öğretilerin ayrıştığı temel bazı hükümlerin Fâtımîler’in imamet anlayışıyla sıkı bir şekilde ilişkilendirildiği ve bu yüzden Fâtımîler’in özellikle Mısır hâkimiyetinin ilk dönemlerinde miras konusunda katı bir tutum sergiledikleri bilinmektedir. Bu yönüyle söz konusu bilgi Fâtımî yargı sistemi, büyük bir bölümü Sünnîler’den oluşan Mısır toplumunda Şiî hukukunun uygulanış şekli ve nihayet sosyopolitik bağlamla ilgili önemli ipuçları içerir. Olayın gerçekleştiği dönemle ilgili kaynakların sınırlı olması bir taraftan bu bilginin değerini artırırken diğer taraftan onun yorumunu da güçleştirir. Bu tarihi bilgiyi en geniş şekliyle Allouche 1985’te yayımladığı bir makalede ele almış ve bu atamanın siyasi saikleri, atanan kadıların statüsü ve kimliklerini sınırlı sayıdaki kaynaklar çerçevesinde açıklığa kavuşturmaya çalışmıştır. Sonraki literatürde Allouche’un yazısına birçok yazar tarafından atıf yapılmış, ancak Allouche’un temel yorumlarıyla ilgili farklı bir değerlendirme teklif edilmemiştir. Bu incelemede öncelikle Allouche’un dikkate almadığı bir konu olan söz konusu bilginin temel kaynağı meselesini ele aldık. Ardından bu bilginin ana metne nasıl yerleştirildiğini göstermeye çalıştık ve bunun atanan kadıların kimlikleri, atamanın yargı sistemi içindeki niteliği ve sosyopolitik saiklerine dair akla getirdiği soruları yeniden değerlendirmeye çalıştık. Bu çerçevede Allouche’un kaynak okumasındaki önemli eksiklik ve hatalara işaret ettik, cevaplamaya çalıştığı sorularla ilgili bu araştırmada ulaşılan sonuçlar çerçevesinde farklı değerlendirmeler teklif etik.
Keywords : İslam Hukuku, İslam Hukuku Tarihi, Fâtımî Yargı Düzeni, Kâdılkudât, Dört Kadı Ataması, Hukuki Çoğulculuk, Fâtımî Devleti’nde Hukuk ve Siyaset