ZEMAHŞERÎ’NİN el-KEŞŞÂF İSİMLİ ESERİNDE ŞİÎLERE YÖNELİK ELEŞTİRİLERİ

Authors : Hilmi Kemal ALTUN

Pages : 99-108

View : 23 | Download : 10

Publication Date : 2019-10-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Mahmud b. Ömer ez-Zemahşerî, doğduğu yere nispetle Zemahşerî nisbesiyle bilinmektedir. İtikatta Mu‘tezile mezhebine mensuptur. Amelde ise pek çok Mâveraünnehir ulemâsı gibi o da Hanefîdir. Kaleme aldığı altmışa yakın eserinin yanı sıra tefsirde dirâyet metodunun en iyi örnekleri arasında gösterilebilecek olan el-Keşşâf isimli eseriyle tanınan Zemahşerî’nin söz konusu eserinde kullandığı kavramlar ve nitelendirmeler kendisinden sonrakiler açısından da önemlidir. Nitekim mezhebi aidiyeti bilinmesine rağmen diğer fırkalar müellifin eserlerinden özellikle de el-Keşşâf’tan müstağni kalamamışlardır. Dolayısıyla Zemahşerî’nin söz konusu eseri vasıtasıyla kendisinden sonraki literatür üzerinde güçlü bir tesirinden bahsedilebilir. Bunlardan birisi de tefsir ilmine kazandırdığını düşündüğümüz “bida‘ı’t-tefâsîr” ya da “bida‘ı’t-tefsîr” kavramlarını kullanmış olmasıdır. Nitekim dijital kaynaklar üzerinden yaptığımız taramalarda kendisinden önce bu kavramın kullanıldığına rastlamadık. Yaklaşık yirmi yerde geçen bu nitelendirmelerin bir kısmında diğerlerinden farklı olarak doğrudan bir mezhebe ait telakkîlerin hedef alındığını görmek mümkündür. Mezhebin ismi ise kimi yerde “birtakım Râfızîler” Ravâfiza olarak geçerken kimi yerde ise isim belirtilmeden direkt olarak görüş ya da düşünce reddedilmektedir. Böyle durumlarda da eleştiriye mahal olan düşüncenin hangi fırka tarafından savunulduğunu anlamak zor değildir. Öte yandan Mu‘tezile ile Şîa yakınlaşması ya da zamanla Mu‘tezile’nin Şîa mezhebiyle ayniyet kazanıp ayrıca müstakil kimliğini muhafaza edemediğine dair ileri sürülen birtakım iddialar ileri sürülmüştür. Yapılan bu çalışmayla söz konusu iddialarda Zemahşerî’nin her hangi bir dahlinin olup olmadığı meselesi de vuzuha kavuşmuş olacaktır
Keywords : Kelam, Mutezile, Râfızî, Şîa, Şiîlik, Zemahşerî, el Keşşâf