Külhanbeyi Kavramı Üzerine
Authors : Sarper Yılmaz
Pages : 47-73
View : 14 | Download : 7
Publication Date : 2016-12-01
Article Type : Research Paper
Abstract :Külhanbeyi sözcüğü günlük kullanımda bilinen bir sözcük olmasına karşın, bu sözcüğün tarihsel bağlamda kökeni net değildir. Bu konuda bilgilerimizin dayandığı iki temel kaynak vardır. Bunlardan birincisi Ebuzziya Tevfik’in Yeni Osmanlılar Tarihi isimli eseri, ikincisi de Reşat Ekrem Koçu’nun Patrona Halil isimli tarihi romanıdır. Ebuzziya Tevfik’in aktardığı bilgilerin çoğu Rodos adasında sürgündeyken tanıdığı eski bir külhanbeyinin anlattıklarının yanında konu hakkındaki kendi sınırlı bilgisine dayanmaktadır. Koçu ise herhangi bir kaynak vermemekle birlikte kendisinin bazı belgeleri görmüş olduğu muhakkaktır. Bu iki kaynağa göre külhanbeyleri evsiz ve kimsesiz olup belli kurallar dâhilinde külhanda barınmalarına izin verilen çocuklardır. Bunların kendilerine göre belli kuralları, ritüelleri, jargonları ve hiyerarşileri vardır. Kadim külhanbeyleri dönemi 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ortadan kalkmış gibi görünmektedir. Bunları 1870’li yıllarda dinleyen Ebuzziya Tevfik’in bu bilgileri şaşkınlıkla karşılaması ilginçtir. Yazar bu konuda neredeyse hiçbir şey duymamış ve okumamıştır. Hatta “bunları eğer ben yazmasam unutulup gidecekti” şeklinde bir yorumda bulunur. Bunun dışında 19. yüzyılın ikinci yarısına ait birkaç eserde sınırlı bilgiye rastlanır. Daha sonra yazılan diğer eserlerde bu konuya sınırlı bir şekilde değinilmiş ve başta bahsettiğimiz eserlerden alıntılar yapılmıştır. Ancak 20. yüzyılda yazılan yazılarda külhanbeyleri hemen daima oldukça olumsuz bir şekilde yer almışlardır. Yaptığımız arşiv taramasında da konuya değinen belgelerin neredeyse yok hükmünde olduğunu saptadık. Ancak III. Selim’in 1789 tarihli bir hatt-ı hümâyûnunda külhanî çocuklardan bahsedilmiş ve bunların külhanlarda kalmasının yasaklanması emredilmiştir. Bu belgenin söz konusu kavramı tanımlamasıyla Ebuzziya Tevfik ve Koçu’nun anlatımları paralellik oluşturmakta, en azından hamam külhanlarında bir dönem çocukların barındığı, bunların halledilmesi gereken toplumsal bir sorun haline geldiği anlaşılmaktadır.Keywords : Külhan, Külhanbey, Gedikpaşa, Layhar