18. Yüzyıl Azerbaycan Sahası Türk Şairi Molla Penah Vagıf (300. Yaş Günü Dolayısıyla)

Authors : Onur SÖMEN

Pages : 157-198

View : 19 | Download : 10

Publication Date : 2017-12-26

Article Type : Research Paper

Abstract :18. yüzyıl hem Azerbaycan içinde hem de etrafındaki Rusya, İran, Gürcistan gibi ülkelerde siyasi istikrarın olmadığı, özellikle İran ve Rusya’nın bir türlü birleşemeyen Azerbaycan Hanlıkları (Karabağ Hanlığı) üzerinde hâkimiyet kurmak istediği bir dönemdir. Aynı zamanda Gürcistan’da “El Döndü” adı verilen ve bütün ülkeye yayılan ciddi iç karışıklıklar başgöstermekteydi. Molla Penah Vagıf işte böyle bir dönemin ortasında ortaya çıkmış ve bin yıllardır sürüp gelen halk geleneğini bu sıkıntılı ortamda dahi devam ettirebilmiş önemli şahsiyetlerden birisi olmuştur.   18. yüzyıl Azerbaycan sahasıın en önemli temsilcilerinden olan Vagıf’ın hem klâsik tarzda hem de âşık şiiri tarzında şiirleri vardır. Halkın duygularına tercüman olmuş, isteklerine cevap vermiş, dertlerini anlatıp dönemin nabzını tutmuştur. Edebiyat tarihi araştırmacılarınca şiir yaratıcılığı iki döneme ayrılan Vakıf, şiir yaratıcılığının ilk döneminde kaleme aldığı koşma türü şiirlerinde “kadın, güzellik, iyimserlik” gibi birçok kavramı kendinden önceki şairlerden farklı olarak “Realizm - Lirizm” anlayışı ve üslubu ile işlemiştir. Sosyal ve siyasi kimliğinin etkilerini ise, şiir yaratıcılığının ikinci döneminde, klâsik şiir türü ile kaleme aldığı şiirlerinde daha belirgin görmekteyiz. Halk edebiyatı unsurlarını klasik şiir ile birleştirmiş, şiirlerini dünyev î anlamda kaleme almış ve yaşadığı dönemde dil ve edebiyat alanında yaratıcılığı ile büyük bir üne kavuşmuştur. Ayrıca Osmanlı klasik şiirinde şair Nedim ile gelişen ve olgunlaşan dilde “mahallileşme” (Türk-i Basit) anlayışını Azerbaycan sahasında Vagıf’ın şiirlerinde de görmekteyiz. Döneminde Türkçe adeta Rönesans devrini yaşamıştır. Azerbaycan folkloru, dili ve edebiyatında yeni ve kalıcı bir sayfa açmış, döneminin ekolu haline gelmiştir. 18. Yüzyılı, sosyal, siyasi, maddi, manevi, insani ve dünyevi açıdan kullandığı saf Türkçe ile edebiyata ve şiire parlak şekilde aks ettirmesiyle Azerbaycan sahasında bu dönemi “Vagıf yüzyılı” şeklinde adlandırırsak yanlış etmiş olmayız.   Çalışmamızda Vagıf’ın hayatı hakında genel bilgi verilmiştir. Şiir yaratıcılığı ve dil anlayışı açıklanmıştır. Azerbaycan -Türkiye sahası içinde ve dışında kendisi hakkında yapılan çalışmalara ve kendisinin 300. yaş günü anma etkinliklerine yer verilmiştir. Halk şiiri ve klasik şiir türüyle oluşturduğu seçkin şiirleri tema bakımlarından değerlendirilmiş ve şiirlerinden örnekler ile çalışmamız sonlandırılmıştır. 
Keywords : Molla Penah Vagıf, Azerbaycan Edebiyatı, Şiir Yaratıcılığı, Klasik Şiir, Halk Şiiri, Mahallileşme, Tema