Erzurum ve Çevresindeki Urartu Yazıtlarının Tarihi Açıdan Değerlendirilmesi

Authors : Alpaslan CEYLAN, Yavuz GÜNAŞDI

Pages : 313-350

View : 23 | Download : 7

Publication Date : 2017-12-26

Article Type : Research Paper

Abstract :Erzurum ve çevresi tarihin en eski devirlerinden itibaren yerleşim görmüştür. Erzurum’u önemli kılan hususlar arasında tarihi ve doğal yolları, su kaynakları, hayvancılık için verimli otlakları ve geniş tarım alanları gibi faktörler yer almaktadır. Bölgede yapılan kazı ve araştırmalar, bölge tarihinin aydınlatılması açısından önemli katkılar sağlamıştır.  Bölgenin stratigrafisini belirlemesi açısından Sos Höyük kazıları oldukça önem arz etmektedir. Bölgede, M.Ö. II. binden itibaren Hayaşalıların ve M.Ö. I. binde ise Diauehi Krallığının hâkimiyeti görülmektedir. M.Ö. I. binyılda Urartuların, Diauehi Krallığı ile mücadelelerini ve onları hâkimiyet altına aldıklarını görmekteyiz. Urartu kralı Menua (M.Ö. 810-786) döneminde inşa ettirilen Hasankale Yazıtı, Delibaba Yazıtı, Yazılıtaş Yazıtı ve Süngütaş (Zivin) Yazıtı, Argişti I (M.Ö. 786-764) dönemine ait olan Sarıkamış ve Hanak Yazıtı ve Sarduri II (M.Ö. 764-734) dönemine ait Avnik Yazıtı bölge tarihi açısından önemli bilgiler içermektedir. Yazıtlarda geçen ülke ve şehir isimlerinin lokalizasyonu konusunda bilim insanlarının farklı görüşleri olduğunu görmekteyiz. Yukarıda belirtilen yazıtlarda geçen ülke ve şehir isimleri arasında; Šešetin Ülkesi, Baltulhi Ülkesi, Haldiriu Ülkesi, Etuini Ülkesi, Ahuriani Kenti, Aštuhini Şehri, Šašilu Şehri, Utuha Şehri, Zua Şehri, Qa[   ] Şehri gibi önemli merkezler yer almaktadır. Bölgede 1998 yılından itibaren tarihi ve arkeolojik araştırmalar yürütmekteyiz. Bu araştırmalar ve yazıtlar ışığında Erzurum ve çevresinde özellikle M.Ö. II. binde yapılmış olan kale ve yerleşim alanları gibi birçok merkezin Diauehi Krallığına ait olduğu anlaşılmaktadır. Tespit edilen arkeolojik merkezler mimari açıdan da incelendiği zaman Urartu mimarisinden daha farklı bir mimari karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca Argişti I’in Diauehi’nin krali kenti Zua’yı yakıp yıktıktan sonra, 3 ülke, 105 kale ve 453 şehri yakıp yıktığından bahsetmesi de Diauehi’nin ne kadar çok kale ve şehir sahip olduğunu göstermesi açısından önemlidir. Bu bildiride yazıtlar ışığında bölgenin eskiçağ tarihi daha detaylı bir biçimde incelenecektir.  
Keywords : Erzurum, Urartu, Diauehi, Yazılıtaş Yazıtı, Menua