Türkistan Millî Mücadelesi: Sovyet Tarih Görüşü Bakımından Bir Değerlendirme

Authors : Ercan ÇELEBİ

Pages : 1916-1940

View : 12 | Download : 9

Publication Date : 2019-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Türkistan’ın işgalindan ve sömürge politikalarının uygulanmasından sonra, Çarlık Rusyanın emperyalist siyasetine karşı ülkede birçok isyan hareketleri görüldü. 1748’de Yüzler Hanı Ebu’l-Hayr Han’ın katli üzerine başlayan isyan, 1779-1785 yılları arasındaki Sırım Batır İsyanı; 1812, 1827, 1829 Bökey Orda İsyanları, 1824-1840 yıllarında Kasım Han Hareketi, 1840-1845 yılları arasındaki Sultan Kenesarı Han’ın başlattığı mücadele, 1854-1847’de Nur Alioğlu ve Hoca Batır İsyanları, 1868 Semerkant ve Buhara Ayaklanmaları, 1870-1873 yılları arasındaki Mangışlak Harekâtı ve 1875-1876’da Fergana’da Aftabacı Abdurrahman Bey Ayaklanmaları, Çarlık Rusya’ya karşı başlatılan isyanlar oldu. Daha sonra 1878’de Andican’da Yetim Han, 1882’de Andican ve Mergilân’da Derviş Han, 1889’da Hokant civarında Şakir Can’ın isyanları meydana geldi. 1916’da Türkistan’da başlayan isyan ve sonrasında kendisini gösteren Basmacılık Hareketi, Rus emperyalizmine karşı başlatılan son bağımsızlık mücadeleleri oldu. Fakat saydığımız bütün bu isyanlar, Türkistan’ın bağımsızlığını temin edemediği gibi gerek Çarlık Rusya’sı ve gerekse Sovyet Rusya tarafından şiddetle bastırıldı. Bahse konu bağımsızlık hareketlerinin Rus idarî, siyasî ve edebî çevrelerince ideolojik ve Sovyet tarih görüşü çerçevesinde tanımlanması, Türkistan Millî Mücadelesi’nin sağlam temeller üzerine oturtulması konusunda farklı görüşlerin ortaya çıkmasına sebep oldu. Türkistan Millî Mücadelesi, materyalistik ve Sovyet tarih görüşü çerçevesinde ele alındı ve umumiyetle “sınıflar arası mücadele”, “Pan-Türkist” ve “Pan-İslâmist” hareketler olarak değerlendirildi. Bu çalışmada Türkistan Millî Mücadelesi’nin karakteri, dayandığı siyasî ve içtimaî esaslar hususunda tespitlerde bulunulması düşünülmüştür.
Keywords : Çarlık Rusyası, Sovyet Rusya