Van’da Bir Medrese-i Âliyye (Medresetü’z-Zehra) Açma Serüveni

Authors : Rahmi Tekin

Pages : 50-68

Doi:10.53427/katre.1565819

View : 28 | Download : 45

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı Dönemi İslâm eğitim sisteminin temel kurumu olan medreseler fiziki şartları, mimarî özellikleri, programı ve temsil ettiği zihniyetle önemli gelişmeler göstermiştir. II. Abdülhamid döneminde medreseler geleneksel eğitimlerini sürdürürken, yeni gelişmelere kapılarını kapamışlardı. Osmanlı Devleti’nin klasik çağında fen bilimlerini de okutan medreseler, sadece din eğitimi veren kurumlar haline gelmişlerdi. Hatta din eğitimini de yenilememiş, taklit üzere kurulmuştu. Bununla beraber Osmanlının son döneminde medreseler ciddi eğitim krizleri yaşamaya başlamıştı. Ülke genelinde olduğu gibi, Doğu Anadolu’da da ciddi eğitim sorunları yaşanıyordu. XX. yüzyılın başlarına gelindiğinde, halkın ve aşiretlerin Van’da yüksek eğitim veren kurumların eksikliği his edilmiş ve teşebbüse geçilmiştir. Bediüzzaman Said Nursî, 5 Haziran 1911 Sultan V. Mehmed Reşad’ın Rumeli seyahatinde Şark vilayetlerini temsil eden heyetin içine dâhil olur. Sultan Reşad’a Doğu Anadolu’nun birtakım zararlı cereyanların önlenmesi için bir darü’l-fünûnun açılmasını teklif eder ve bu isteği padişah tarafından kabul edilir. 23 Haziran 1913’de Van’da temeli atılan Medresetü’z-Zehra, aynı tarihte Horhor Medresesi’nde eğitim-öğretime başlar. I. Dünya Savaşının çıkmasıyla cepheye giden Said Nursî, 1918’de esaretten dönmüştür. İşgal altında bulunan İstanbul’da İngilizlere karşı basın aracılığıyla ve yayınladığı bildirilerle amansız bir mücadele sergilemiştir. Nihayet Ankara Hükümetinin daveti üzerine, Ankara’ya gider. Burada resmi törenle karşılanan Said Nursî, milletvekillerine hitap etmiştir. 1922’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde böyle bir yüksek eğitim kurumunun Van’da açılmasını tekrar gündeme getirmiştir. Van’da Medresetü’z-Zehra’nın açılması için 17 Şubat 1923’te teklif Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur. Teklifte Medresetü’z-Zehra’nın malî kaynakları ve Doğu Anadolu’da icra edeceği ahlakî, iktisadî ve asayiş açısından tesirleri vecîz bir şekilde ifade edilmiştir. Meclis Başkanı M. Kemal’in de aralarında bulunduğu yüz altmışaltı mebusun imzaladığı Van’da Medresetü’z-Zehra adıyla bir medresenin açılmasına dair sunulan kanun teklifi kabul edilmiştir. 1925’te tekrar gündeme gelen Medresetü’z-Zehra projesi rafa kaldırılmıştır. Demokrat Parti döneminde 1957’de tekrar gündeme gelen proje maalesef tahakkuk etmemiştir.
Keywords : Medresetü’z-Zehra, Said Nursî, Van, Doğu Anadolu