Derin Ekoloji ve Antroposentrizm Tartışmaları Arasında Alternatif Bir Spinozacı Çevre Etiği

Authors : Enes Dağ

Pages : 254-281

View : 65 | Download : 69

Publication Date : 2024-10-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Çevre etiğinde ön plana çıkan iki ahlaki dünya görüşünden birisi, diğer türlerin refahının insan refahı için olduğunu savunan antroposentrik ya da “insan-merkezli” görüştür. Diğeri ise insana ayrıcalıklı bir konum tahsis etmeyen ve insani iyilik için diğer türlerin sömürülmesine izin vermeyen eşitlikçi bir doğa görüşünü ifade eden ekosentrik ya da “derin ekoloji” hareketidir. Spinoza felsefesi ilk bakışta bu iki görüş için de elverişli olabilecek bir dayanak sunar. Spinoza bir yandan “insan tıpkı diğer tüm varlıklar gibi Tanrı ya da Doğanın bir parçasıdır” derken aynı zamanda da “kendi varlığını aklın rehberliğinde korumak için insanın başta hayvanlar olmak üzere diğer doğal varlıklardan kendi faydası uğruna yararlanabileceğini” söyler. Çevre etiği için metafiziksel bir temel arayışında olan ve Spinoza’yı bir ilham kaynağı olarak gören çevre etikçileri arasında öne çıkmış iki isim vardır. Bunlardan birincisi, “derin ekoloji” görüşünün de kurucuları arasında olan ve Spinoza felsefesinin ekosentrik bir doğa görüşü için elverişli bir dayanak sunduğunu iddia eden Naess’tir. Diğeri önemli bir Spinoza yorumcusu olan ve Spinoza sisteminin “insan-merkezli” bir ahlak görüşünü öne çıkardığı, diğer türleri ahlaki topluluğun bir üyesi olarak görmediği için antreposentrik bir ekolojik etik için daha uygun olduğunu savunan Lloyd’dur. Bu makale, öncelikle çevre etiği açısından değerlendirildiğinde Spinoza felsefesinde var olan iki farklı görüşün bir gerilim ya da sorun teşkil ettiğini savunmaktadır. Makalenin temel iddiası, Spinoza felsefesinin “derin ekoloji”den ziyade antreposentrik bir çevre etiği için daha elverişli bir zemin sunduğuna dairdir. Bu doğrultuda Naess’in Spinozacı “derin ekoloji” görüşü irdelenmekte ve alternatif argümanlarla bu gerekçelendirmenin sorunlu yönleri saptanmaya çalışılmaktadır. Makale, Spinozacı antroposentrizm bakımından Lloyd ile aynı çizgide, ancak söz konusu gerilimin çözümü için farklı bir argüman sunma iddiasındadır. Bu doğrultuda Lloyd’un argümantasyonunda yanıldığı noktalar saptanmakta ve alternatif bir Spinoza okumasıyla gerilimin hafifletilmesi amaçlanmaktadır.
Keywords : Çevre Etiği, Spinoza, Derin Ekoloji, Sığ Ekoloji, Antroposentrizm, Ecosentrizm