MODERN TÜRK ELEŞTİRİSİNİN TARİHSEL GELİŞİMİNE GENEL BİR BAKIŞ: “OKUMA”NIN DÖNÜŞÜMÜ

Authors : Bilgin GÜNGÖR

Pages : 1-36

View : 13 | Download : 4

Publication Date : 2020-03-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Türk modernleşmesinin bir getirisi olarak konumlanan ve kökleri birtakım Tanzimat yazarlarının çeşitli eleştiri metinlerinde bulunan modern Türk eleştirisinin tarihsel gelişim süreci, en başta iki dönem etrafında ele alınabilir. 1866’da başlayan ve 1960’a kadar devam eden ilk dönem, empresyonist (öznel) eleştiri dönemi olarak adlandırılabilir. Sosyolojik eleştiri, tarihsel eleştiri gibi çeşitli ekollerin yer yer görünürlük kazandığı bu döneme empresyonist eleştiri damgasını vurur. Bu dönemin pek çok isminin eleştirilerinde, belirli ölçülerde, empresyonist eleştirinin ilkelerinin somutlaştığı görülür. 1960’ta başlayan, günümüze kadar devam eden ve bilimsel (nesnel) eleştiri dönemi olarak adlandırılabileceğimiz dönemde bilimsel bir tutum değer kazanır, nesnelliğe öncelik tanınır ve hâliyle empresyonist eleştiri tahtından iner. Ayrıca bu dönem, ekollerin konumlanması bağlamında homojen bir nitelik arz etmez; dolayısıyla iki alt dönem çerçevesinde betimlenebilir: Bunlardan ilki Marksist eleştiri dönemi (1960-1980 arası), ikincisi ise çoğulcu eleştiri dönemi (1980 sonrası) olarak adlandırılabilir. 1960-1980 arası dönem her ne kadar yeni eleştiri, ontolojik eleştiri gibi ekollerin atılımlarını içerse de Marksist eleştirinin başatlığı etrafında somutluk kazanır. Yapısalcı eleştiri, anlatıbilimsel eleştiri, feminist eleştiri, biyografik eleştiri gibi çok sayıda ekolün varlık kazandığı 1980’den sonra ise çoğulculuk durumu ortaya çıkar. Bu dönemde hiçbir ekol merkezde yer almaz; “demokratik” bir eleştiri düzeni ortaya çıkar. Çalışmamızda amaç, modern Türk eleştirisinin tarihsel gelişim sürecini, ilgili dönemler etrafında ve genel hatlarıyla betimlemektir. Bu doğrultuda; konuyla ilgili sosyal/kültürel şartlar ele alınacak, dönemsel olarak öne çıkan eleştiri ekollerine ve isimlere değinilecektir.  
Keywords : Modern Türk eleştirisi, eleştiri ekolleri, Türk eleştirmenler, edebiyat, edebiyat eleştirisi