16. Yüzyılda Osmanlı’da Dinî Değerler ile Sosyal Yapının Korunmasında Nakîbü’l-Eşraflık Makamı

Authors : Savaş YILMAZ

Pages : 221-239

Doi:10.46250/kulturder.896168

View : 7 | Download : 5

Publication Date : 2021-06-10

Article Type : Research Paper

Abstract :Tarihi süreç içerisinde kadim medeniyetler, devlet düzeninden adaletin sağlanmasına kadar dinin toplum ve yönetim üzerindeki büyüleyici iksirinden faydalanmaya çalışmışlardı. Osmanoğulları da toplumda huzurunun sağlanmasında bu büyüleyici gücün etkisinde kalmışlar, örfî güç ve otoritelerini şerî kanunlarla bezeyerek meşruiyetlerini toplumun genelinde hâkim kılmayı amaçlamışlardı. Ayrıca güç ve iktidarlarını dinî değerlere saygı ve sevgi ile donatarak Hz. Muhammed’in, ehl-i beytine olan hürmetlerini de göstermişlerdi. Onların bu davranışları ehl-i beyte olan sevgi ve saygıyı daha da artırmıştı. Bu durumdan faydalanmaya çalışan müteseyyidler (sahte seyyid ve şerifler); devletin bazı muafiyetlerinden faydalanarak bu durumu gelir kapısı olarak görmüşlerdi. Merkezî yönetim, seyyid ve şeriflik iddiasında bulunanlar hakkında şikâyetler nedeniyle araştırmalar yapılması için başkentte Nakîbü’l-eşrâflık müessesini kurmuştu. Böylece devletin muhtelif yerlerinde kendilerini seyyid ve şerif olarak tanıtarak halkın dinî değerlerini istismar edenlerin halleri taşra yöneticileri vasıtasıyla bu makama bir tezkere ile sorulmuş ve cevabî yazılara göre kararlar verilmişti. Bu bağlamda dinî değerlerin ve toplumsal huzurun sağlanmasında önemli güç olan Nakîbü’l-eşrâflık makamı, din istismarcılarının davranışlarının engellenmesinde önemli görevleri yerine getirmiş ve saltanatın kaldırılmasıyla da kurumsal yapıya son verilmişti. Çalışmanın amacı; Osmanlı idaresinin, Nakîbü’l-eşrâflık müessesesiyle müteseyyidleri tespit ederek dinî değerlerin istismar edilmemesi için almış olduğu tedbirleri belirtmektir. Divân-ı hümâyûna, müteseyyidler hakkında şikâyetlerin yapılması nedeniyle mühimme defterleri araştırmada asıl kaynak olarak belirlenmiştir.
Keywords : Divân ı Hümâyûn, Nakîbül eşrâf, Seyyid ve şerif, müteseyyid, tebaa